|
RAHBARNING BOSHQARUV QOBILIYATLARI VA UNI BAHOLASHNING PSIXOLOGIK JIHATLARI
Maxatova N.I. – Qarshi davlat universiteti tadqiqotchisi
Annotatsiya
. Maqolada samarali boshqaruvni tashkil etishda va raqobatbardoshlikka
erishishda zamonaviy rahbarning boshqaruv qobiliyatlari hamda uni baholashning psixologik
jihatlari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
boshqaruv ma’naviyati, rahbarlik qobiliyati, tashkilotchilik qobiliyati,
yetakchilik qobiliyati, kognitiv qobiliyat, perspektiv qobiliyat, gnostik qobiliyat, nutqiy qobiliyat.
УПРАВЛЕНЧЕСКИЕ НАВЫКИ ЛИДЕРА И ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ЕГО ОЦЕНКИ
Махатова Н.И. – исследователь Каршинского государственного университета
Аннотация.
В статье освещены основные управленческие способности современного
руководителя и психологические аспекты их оценки в целях организации эффективного
управления и достижения конкурентоспособности.
Ключевые слова:
духовность управления,лидерские способности, организационные
способности, когнитивные способности, перспективные способности, гностические
способности, речевые способности.
THE MANAGEMENT SKILLS OF A LEADER AND PSYCHOLOGICAL ASPECTS OF ITS EVALUATION
Makhatova N.I. – the researcher of Karshi State University
Annotation.
The main managerial abilities of a modern leader and the psychological
aspects of their assessment in order to organize effective management and achieve
competitiveness are analyzed in the article.
Key words:
spirituality of management, leadership abilities, organizational abilities,
cognitive abilities, promising abilities, gnostic abilities, speech abilities.
Globallashuv sharoitida zamonaviy rahbardan samarali boshqaruv qarorlarini qabul qilish
mezonlarini bilishi, о‘z faoliyati sohasidagi muammoni yechishga tizimli yondashishi, tanqidiy
tahlil, ishlab chiqarishni sifat jihatdan yangi bosqichga kо‘tarish masalalariga e’tibor qaratishi, o‘z
zimmasidagi mas’uliyatni chuqur his qilishi, jamoani boshqarishning zamonaviylik va an’anaviylik
219
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6
tamoyillariga mos ravishda faoliyat yuritishi, rahbarlik ishini tashkil qilish mahoratiga ega bo‘lishi
talab etiladi. Shuning uchun ham mamlakatimizda kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo‘yish va
yangilashga, ularning tarbiyasi, ma’naviyati, salohiyatiga xizmat qiladigan mukammal tizimni
shakllantirishga yuksak e’tibor qaratilmoqda.
Boshqaruv ma’naviyati – jamiyatni boshqarish, boshqalarga rahnamolik qilish uchun,
avvalo, ishbilarmonlik va odamiylik fazilatlariga ega bо‘lishi lozim. Bu xislatlar ta’lim va tarbiya
jarayonida shakllanib boradi. Inson boshqaruvchi bо‘lgani bilan ma’naviyatli bо‘lib qolmaydi.
Boshqaruv san’ati va kо‘nikmasi ham insonda ma’naviyatni tarbiyalaydi. Boshqaruv, avvalo,
rahbarni boshqalar bilan ishlashi, faoliyat kо‘rsatishini bildirar ekan, ushbu jarayonda boshqarish
usullarining ma’naviy tamoyillaridan foydalanish, uning haqiqiy egasi bо‘lishi kerak.
О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.Mirziyoyev О‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
lavozimiga kirishishdagi tantanali marosimga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qо‘shma
majlisidagi nutqida: “Asosiy vazifa – bu yuqori kasb mahorati va zamonaviy tafakkurga ega,
puxta о‘ylangan, har tomonlama tо‘g‘ri qarorlar qabul qila oladigan, belgilangan maqsadlarga
erishadigan rahbarlar va mansabdor shaxslarning yangi tarkibini shakllantirishdan iborat”
1
ekanligini ta’kidlab о‘tdi va ushbu yо‘nalishda faoliyat olib boruvchi barcha о‘quv yurtlari va
ushbu sohaga mutasaddi rahbarlar oldiga aniq vazifalar belgilab qо‘yildi.
Bugungi kunda rahbar kadrlar faoliyati samarali bо‘lishi uchun, avvalo, ularni tanlash
prinsiplarini yangilash va qonuniy asoslarini takomillashtirish о‘ziga xos ahamiyatga ega. Shu
ma’noda rahbar kadrlarni tayyorlash jarayonida quyidagilarga e’tiborni qaratish muhim:
– ular ongiga har qanday rahbar xalq oldida, yurt oldida hisobdor, javobgar ekanligi hissini
singdirish kerak;
– ularni rahbarlikka oid bilimlar, ayniqsa, rahbarlikda muvaffaqiyatga erishishga olib
keladigan va muvaffaqiyatli rahbarlikka tо‘sqinlik qiladigan shaxs xususiyatlari tо‘g‘risidagi
bilimlar bilan qurollantirish lozim;
– har bir rahbar kadrni zamonaviy rahbar kadrlarga qо‘yiladigan talablar va mas’uliyat
mezonlaridan xabardor qilish darkor;
– muvaffaqiyatli rahbarlikka erishish uchun rahbar faoliyatida adolatlilik, odillik singari
zarur sifatlar aks etishi kerak;
– har bir rahbar aholiga davlat xizmatlari kо‘rsatishning samarali usullarini bilishi muhim.
Prezidentimiz Sh.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va
shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bо‘lishi kerak”
2
.
Yaponiyalik olimlarning kuzatishlaricha, maktab va universitetda yuqori baholarda o‘qigan
tinglovchilar keyinchalik xizmat davomida unchalik katta lavozimlarga erisha olmaganlar.
Tadqiqotchi T.Kono fikricha, bunga sabab – a’lochi tinglovchilarning Yaponiya kompaniyalariga
xos bo‘lgan guruh tabiatini o‘zlashtira olmaganligidir. Aynan tashkilotchilik xislati ko‘pchilik
menejerlarning lavozimda o‘sishlari uchun asosiy omil bo‘lgan. Intellektning muvaffaqiyatli
boshqaruvga ta’sir etishida ko‘pgina oraliq omillar mavjuddir. Ulardan eng asosiylari –
boshqaruvga bo‘lgan ishtiyoqning mavjudligi, rahbarlik sohasidagi boy tajriba, shuningdek,
yuqori bo‘g‘in rahbarlari va xodimlar o‘rtasidagi ijobiy munosabatlar nazarda tutiladi.
Yuqori bo‘g‘inga mansub rahbar o‘z boshqaruv faoliyatida muvaffaqiyatga erishishi uchun
anchagina yuksak aqliy ko‘rsatkichga ega bo‘lishi kerak. Bunday salohiyat kutilmagan vaziyatni
tahlil etishda, muammoni hal qilish jarayonida bir necha vazifani parallel ravishda boshqarish
zaruratidan kelib chiqadi. Masalan, tashkilotchilik, masalaga oid yechimni taklif etish, tashkilot
va guruh manfaatlari haqida g‘amxo‘rlik va h.k.
1
Sh.Mirziyoyev. Erkin va farovon, demokratik О‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – T.: “О‘zbekiston”, 2016y., 28-bet.
2
Sh.Mirziyoyev. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi
bo‘lishi kerak”. – T.: “О‘zbekiston”, 2017y., 6-bet.
220
TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI
ILMIY AXBOROTLARI 2020/6
Lavozim talablari turli bo‘g‘in rahbarlari uchun turlicha aqliy salohiyat zarurligini
ta’kidlaydi. Yuqori bo‘g‘in rahbarlari yorqin ifodalangan ijtimoiy intellektga ega bo‘lishlari shart.
Ular tashabbuskor, muloqotga boy, yuksak siyosiy va ijtimoiy mavqega ega, ishga aloqador
tanish bilishlari ko‘p, intuitsiyasi rivojlangan va tashkilot faoliyatining qayerga yo‘naltirilishini
tezda payqab olishlari kerak.
Har qanday tashkilotdagi asosiy og‘irlikni o‘ziga oluvchi o‘rta bo‘g‘in rahbarlarida esa
maxsus qobiliyat ko‘proq rivojlangan bo‘lishi lozim. Ular ishga diqqat-e’tiborli, mas’uliyatli, katta
hajmdagi miqdoriy va sifat ma’lumotlarini taqdim etish qobiliyatiga ega shaxslardir.
Rahbar faoliyatidagi qobiliyatlar: intellekt, tashkilotchilik, ma’lumotlarni tahlil qilish
qobiliyati.
Boshqaruv jarayonini maqsadga muvofiq ravishda amalga oshirish uchun rahbar idora
qilishning qaysi bo‘g‘inida bo‘lishidan qat'iy nazar muayyan qobiliyatga ega bo‘lishi kerak.
Rahbar o‘zining shaxsiy fazilatlari, mustahkam xarakteri, kuchli irodasi, barqaror hissiyoti, barcha
narsalarga va jabhalarga nisbatan maxsus qobiliyatlari bilan iqtisodiyotni boshqara oladi. Chunki,
fan va texnikaning rivoji, odamlarda onglilik darajasining yuksak ko‘rsatkichi, ijtimoiy
tajribalarning ta’sirchan kuchi, kishilarning muayyan bilimlarga ega ekanligi rahbarning komil
inson kamoloti pog‘onasiga ko‘tarilishini taqozo etadi.
Bizningcha, quyida mulohaza yuritiladigan qobiliyatlar rahbar kadr uchun juda muhim
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
