Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari ilmiy-nazariy jurnali

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/2(23
)
 
shakllantiriladi. Jamiyatda to‘plangan pedagogik va metodik g‘oyalar dasturlarda, darsliklar va o‘quv 
qo‘llanmalarda yoritiladi. Bularning barchasi rejalashtirilgan ta’lim darajasi sifatida qabul qilinadi. 
Maktab va sinf darajalarida rejalashtirilgan ta’lim mazmunini o‘qituvchi haqiqiy o‘quv jarayonida 
amalga oshiradi. Va nihoyat, ta’lim natijasi - bu talabaning bilim, ko‘nikma va munosabatlar shaklida 
taqdim etilgan bilim darajasi. 
1-
rasm. Xalqaro ta’lim assotsatsiyasi (IEA) tadqiqotining konseptual modeli [7, c.35]
1
 
TIMSS-1995 konseptual tadqiqot modeliga va yuqorida keltirilgan modelga qo‘shimcha 
ravishda R.Shavelson tomonidan shakllantirilgan ta’lim tizimlariga tahliliy yondashishni 2- rasmda 
taqdim etiladi (2-rasmga qarang). 
2-rasm. R. Shave
lsonning ta’lim tizimlari modeli [7, c.36]
 
R.Shavelsonning ta’lim tizimini tahlil qilish usuliga muvofiq, uchta blok ko‘rib chiqiladi: 
tizimlarga kirish (ta’limga qo‘shimchalar va ta’lim tizimini tavsiflash manbalari tavsifi), jarayon (o‘quv 
jarayoni va qo‘llaniladigan dasturlar, darsliklar, ta’limni tabaqalashtirish v. b.) va tizimdan chiqish 
(o‘qitish natijalari). 
Ushbu tizimli yondashuvdan foydalanib, Shavelson modelida ajratilgan bloklar ta’lim tizimlari, 
maktablar, sinflar va o‘quvchilar tavsifi nuqtayi nazaridan TIMSS tadqiqotlari asosida tahlil qilinadi. 
O‘qish natijalari rejalashtirilgan, amalga oshirilgan va erishilgan ta’lim darajasi doirasida tahlil 
qilinadi. TIMSSning ma’naviy konseptual modeli 3-rasmda taqdim etilgan. 
Ta’kidlash joizki, TIMSS o‘quv modeli ilgari o‘tkazilgan xalqaro tadqiqotlar tanqidini hisobga 
olgan holda ishlab chiqilgan bo‘lib, ularni o‘quvchilarining o‘quv yutuqlariga muvofiq ravishda 
yetakchi mamlakatlarga yo‘naltirilgan. Shu sababli TIMSS modelida talabalarning o‘quv yutuqlarini 
baholashda yangi yondashuvlarni aks ettirishga harakat qilindi, ya’ni, ma’lumotlarni tushuntirishga 
1
TIMSS Monograph No.2. Research Questions and Study Design. General editor, David F. Robitaille.Pacific Educational Press, 
Vancouver, Canada, 1996. 
Ta’limning 
rejalashtirilgan darajasi 
Tizim 
Institutsion tarkib 
Т
izimlar tavsifi 
Maktab muhiti, 
maktablar, 
o‘
qituvchilar 
tavsifi 
Maktab 
yoki sinf 
Ta’limni amalga 
oshirish darajasi 
Maktab va sinfda 
o‘
quv 
jarayoni va
o‘
qitish 
sharoitlari 
O‘
quvchi 
faoliyati 
O‘
quvchi 
tavsifi 
O‘
quvchilar 
Ta’lim 
yutuqlari 
darajasi 
Moddiy 
moliyaviy
ta’minot
O‘
qituvchilarning kasbiy 
tayyorgarligi 
Maktablar 
sifati
Ta’lim berish 
sifati 
O‘
qitish 
sifati 
Bitiruvchilarning 
OTMga kirish va 
ishga joylashtirish
haqida 
ma’lumot
O‘
quvchilarning 
o‘
quv yutuqlari 
O‘
quvchilarning 
munosabatlari va 
ularning rejalari
O‘
quvchi tavsifi 
O‘
quv rejalari va 
dasturlari
sifati 

---

17