Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari 2020/1(22) issn 2181-9580

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/1(22) 
- ikkinchisi uni ijtimoiy hayotning universal mulki sifatida tavsiflaydi 
(Y.A.Jdanov, M.S.Kagan, E.S.Markaryan va boshqalar).
Ushbu yondashuv doirasida madaniyat faoliyat turi va butun ijtimoiy hayotni 
tartibga solish, saqlash, takror ishlab chiqarish va rivojlantirish usuli sifatida ishlaydi. 
Hozirgi kunda madaniyatni bilish va tushunishga nisbatan yangi munosabat 
shakllanmoqda: 
- shaxs madaniyati tushunchasi, bir tomondan, uning bilimlari, ko‘nikmalari, 
dunyoqarashi, boshqa tomondan, uning ma’naviy ehtiyojlari, qiziqishlari, didlari, 
umuman mafkuraviy va psixologik tajriba darajasi, jamiyatning ma’naviy 
qadriyatlarini o‘zlashtirgan individual ong chuqurligini o‘z ichiga oladi. Zamonaviy 
shaxs - o‘zini tutishida ma’naviy madaniyatini to‘liq namoyon qiladigan inson. U har 
tomonlama, yaxlitlik, mafkuraviy ishonch, so‘z va xatti-harakatlarning birligi, 
hayotiy pozitsiyaning faolligi bilan ajralib turadi; 
- shaxsiyatni shakllantirishda madaniyatning rolini ortiqcha baholash qiyin. 
Avvalo madaniyat insonni tarbiyalash va o‘qitishning barcha institutlarini, insonga 
tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatadigan barcha fan va san’at sohalarini, shuningdek, shaxsning 
ma’naviy qadriyatlarni yaratishda ishtirok etishini o‘z ichiga olgan o‘ta qobiliyatli 
ijtimoiy hodisadir. Zamonaviy madaniyat bilan tanishish uchun, shubhasiz, faol 
faoliyatning ahamiyati katta; 
- jamiyatda mavjud bo‘lgan ijtimoiy va madaniy tajribani o‘zlashtirgandan so‘ng 
inson shaxsga aylanadi. Bu jarayonda madaniyatning roli juda katta, chunki 
madaniyat irsiyatning irsiy mexanizmlaridan farqli o‘laroq, ma’lumotlarni ijtimoiy 
meros qilib olish vositasida jamiyatning o‘ziga xos “ijtimoiy xotirasi” vazifasini 
o‘taydi. Shaxsni shakllanishi, aslida, jamoat mahsulotlarini iste’mol qilish va 
“hayotdan zavqlanish” bilan emas, balki “boshqalar uchun” yashash qobiliyatidan, 
jamiyat farovonligi uchun o‘z kuchi va qobiliyatidan maksimal darajada foydalanish 
bilan boshlanadi. 
Pedagog madaniyati ijtimoiy va kasbiy jihatdan aniqlangan qismlarni o‘z ichiga 
oladi. Masalan, nutq madaniyati, dam olish madaniyati, munozara madaniyati har 
qanday shaxsning umumiy madaniyatining komponentidir. Pedagogning kasbiy 
faoliyatida ushbu va umumiy madaniyatning boshqa elementlari ham muhimdir, 
bundan tashqari ular sof kasbiy xususiyatga ega bo‘lgan elementlar bilan to‘ldiriladi 
(pedagogik taktika, pedagogik tadqiqotlar madaniyati, darsni tashkil etish madaniyati 
va boshqalar). 
Izlanuvchilar tomonidan muammoga bag‘ishlangan qator tadqiqotlarda 
pedagogning kasbiy va pedagogik madaniyatining individual komponentlariga 
uslubiy, ma’naviy-axloqiy, texnologik, axborot, loyihaviy, tadqiqot, kommunikativ, 

---

53