Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari 2020/1(22) issn 2181-9580

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/1(22) 
Mazkur sarmoyador avval ham bir masjid, uning yonida qorixona va bir nechta 
hujralar barpo etib, xalqning hurmatiga sazovor bo‘lgan. Va uning bu harakati 
atrofdagi sarmoyadorlarni ham befarq qoldirmay, ular ham o‘zlarining yashash 
manzillarida xuddi shu kabi ilm maskanlarini tashkil etishga kirishgan. Aynan 
shundaylardan biri Mirzakalon sarkor ham o‘z mahallasida undan ta’sirlangan holda 
yangi usuldagi bir maktab faoliyatini yo‘lga qo‘ygan
14
.
Undan tashqari Farg‘ona viloyati Andijon uyezdida joylashgan Shahrixon 
shahrida savdogarlar Ahmad Oxundboy va Muhammad Hojibeklar ham shunday 
ta’lim maskaniga asos solgan
15
. 
Lekin ayrim hollarda tashabbuskor savdogarlar bu kabi xayrli ishlarini amalga 
oshirishda bir qator to‘siqlarga ham duch kelishgan. Masalan, samarqandlik 
ishbilarmon Sharofboy o‘z mahallasida bir yangi usul maktabini bunyod etib, uning 
faoliyatini yo‘lga qo‘yishda bir necha eskicha fikrlovchilarning qarshiligiga 
uchragan
16
.
Ular mazkur maktabning eski usulda bo‘lishini talab qilishgan. Ammo 
Sharofboy bu mumkin emasligi, agar bunday qilinsa, ta’lim tizimida hech qanday 
o‘zgarishlar bo‘lmasligi, bolalarning dunyoqarashlari torligicha qolaverishligini 
aytgan. Uzoq tortishuvlardan so‘ng ish davo qilish darajasigacha yetib borgach, 
savdogar har qanday holatda ham bu maqsadidan qaytmasligini ta’kidlab, o‘z 
hovlisida yangi usul maktabiga asos solgan. Unga parta va boshqa kerakli jihozlarni 
keltirib, Mullo Ismatulloni bosh o‘qituvchilikka, Avliyoqulibek va Mirzo 
Shahobiddinlarni unga yordamchi qilib tayinlagan va mazkur ta’lim maskaniga 
“maktabi maorif” deb nom bergan
17
.
Va tez orada mazkur maktabga qabul e’lon qilinib, 2-3 hafta ichida uning 
o‘quvchilari soni 20-30 taga yetgan. Mazkur holatga “Sadoi Turkiston” muxbiri 
o‘zining fikrini bildirib qancha umidlar va harakatlar natijasida bir yangi ta’lim 
maskani bunyod etilsa-yu, xuddi “eski hamom eski tos” kabi u yana avvalgidek 
qolishi taajubli ekanligini ta’kidlagan. Bu voqeaga “Sadoi Farg‘ona” gazetasi ham 
munosabat bildirib, uni batafsil tahlil qilishga intilgan. 1914-yil 21-iyul 44-sonida 
“Maktab” nomli maqolada (muallifi keltirilmagan-Y.T.) Shahrixondagi amaldorlar va 
yosh savdogar boylarning tashabbuslari bilan jadid maktablarining soni ortib 
borayotganligi bilan birga Samarqand shahrida Sharof Kamolov ham o‘z mahallasida 
14
Кавказлик (Муҳаммад Саид). Янги мактаблар.// Самарқанд, 1913, №32, 2 август. 
15
Кавказлик (Муҳаммад Саид). Янги мактаблар.// Самарқанд, 1913, №32, 2 август. 
16
Атроф хабарлари. Самарқанд ёки мактаблар.// Садои Туркистон,1915, №56, 21 январ 
17
Атроф хабарлари. Самарқанд ёки мактаблар.// Садои Туркистон,1915, №56, 21 январ. 

---

142