Toshkent davlat pedagogika universiteti ilmiy axborotlari 2020/1(22) issn 2181-9580

TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI ILMIY AXBOROTLARI
2020/1(22) 
Ko‘rinib turibdiki, jadidlar o‘zlarining ma’rifatparvarlik faoliyatlarini maorif 
tizimini isloh qilib, yangi usul maktablarini tashkil etish, ularda yoshlarning 
zamonaviy bilim olishiga imkon yaratishdan boshlagan va bu borada mahalliy 
mulkdorlar ularni har jihatdan qo‘llab-quvvatlab turishgan. Misol uchun Farg‘ona 
viloyatiga qarashli Andijon uyezdida taraqqiyparvarlardan Dadaboy Hojining 
maslahati va sa’yi-harakati bilan “Chinornigi” mahallasida mahalliy savdogarlardan 
biri Badalboy Hoji ham ana shunday bir ta’lim maskani barpo etib, bu yerga ham 
Qori Hasan Ziyoboyevni bosh o‘qituvchilikka chaqirgan. Shu sabablarga ko‘ra qisqa 
vaqt ichida Andijon shahrining o‘zida yetti-sakizta yangi usul maktablari paydo 
bo‘lgan.
Toshkent shahrida ma’rifatparvarlardan biri Maxtum Yo‘ldosh hoji shaharning 
Beshyog‘och daha Eshonguzar mahallasida g‘ishtdan masjid va uning yonida uch 
derazali yangi usuldagi maktab qurdirgan
4
.
Shuningdek, bu davrda Shayxontohur daha Quyidevonbegi mahallasidagi 
Eshonxo‘jaxonning va shu dahaning Tarnovboshi mahallasida Munavvar Qorining, 
Sebzor dahasining Taxtapul mahallasida Sobirjon va Shokirjon Rahimiylarning ham 
yangi usul maktablari faoliyat olib borib, o‘quvchilar bilan gavjum bo‘lgan. Ularni 
ham mahalliy ishbilarmonlar va yangi tuzilgan musulmon jamiyatlari moddiy 
jihatdan qo‘llab-quvvatlab turishgan
5
.
Ma’rifatparvarlar imkon qadar yangi usul maktablarining sonini oshirishga 
harakat qilishsa-da, dastlabki vaqtlarda hukumatning qarshiligi tufayli ularning 
miqdori nisbatan kam bo‘lgan. O‘zini Xo‘qandlik deb tanishtirgan millat 
jonkuyarlaridan biri Qo‘qon shahrida yuzminglab musulmonlar yashasa ham yangi 
usul maktabi yo‘qligi haqida qayg‘urib, tezda uni ochish zarurligini ta’kidlagan
6
.
U shahardagi ko‘zga ko‘ringan maktablar Salohiddin va Shoa’zim domlalarga 
tegishli ekanligi, birgina, Salohiddin domlaning ta’lim maskanida 120 ta o‘quvchi 
borligi va uning oylik maoshi 170 so‘mni tashkil qilishini aytib o‘tgan. Shuningdek, 
bu muallim bolalar tarbiyasiga ma’suliyatsizlik bilan yondashib, olayotgan haqqini 
ham oqlamayotgani uchun taraqqiyparvarlar va ota-onalarning noroziligiga sabab 
bo‘lgan. Ular katta bir maktabning taqdirini bir kishiga topshirmay, balki, o‘qituvchi 
jalb qilish kerakligi va 170 so‘m o‘rniga har bir muallimga 50 so‘mdan berilsa, 
qolgan pulga maktabga zarur jihozlar olinsa, maqsadga muvofiqligini aytgan
7
.
Ammo ushbu tanqidga Abdulqodir Samarqandiy munosabat bildirib, haqiqatdan 
ham shaharda birinchilardan bo‘lib Piyon bozori atrofida Salohiddin domla yangi 
4
Абдулла Қодирий. Тошкент хабарлари ёйинки масжид ва мактаблар.// Садои Туркистон, 1914, №46 
5
Тошент хабарлари. Мактабларга айона (пул).// Садои Туркистон, 1914, №1 4 апрел. 
6
Хўқандлик. Қай замона қадр шулъаий бўлур экан.// Тужжор, 1907, №11, 11 ноябр. 
7
Хўқандлик. Қай замона қадр шулъаий бўлур экан.// Тужжор, 1907, №11, 11 ноябр. 

---

140