Toshkent davlat pedagogika universiteti fizika -matematika fakulteti

§. Planimetrik masalalar yordamida matematik tafakkurni

rivojlantirish
Tajribalar shuni ko’rsatmoqdaki, o’quvchilarning aksariyati berilgan geometrik masalalarni tahlil qilishni va bu tahlildan masalani yechish uchun zarur bo’lgan tasavvurni hosil qilinishini , bu tasavvurni aniq holatga o’tkazishni va oxirgi natijada uning jihozini amalga oshirishni yaxshi anglab yetmaydilar. Shu bois ham o’quvchilar masalalar yechish jarayonini to’g’ri amalga oshirishni bilmasliklari natijasida geometrik masalalarni yechish orqali hosil qiladigan bilimlar sestemasini ola olmayapdilar. Geometrik masalalarni yechish jarayonida o’quvchilar asoson quyidagi bilimlar sestemasi bilan tanishadilar va ularni o’zlarida mujassamlashtiradilar:
Har bir geometrik masala shartidagi komponentlarni ajratish, ularni muhimlarini nomuhimlaridan ajratish, ular orasidagi bog’lanish qonuniyatlarini aniqlovchi bilimlar sestemasidan voqib bo’lish;
Har bir masala tarkibidagi bilimlar ketma-ketligi bilan geometric figuradagi hisoblovchi, isbotlovchi yasovchi bilimlar sestemasini ajrata bilish va uni kerak o’rinda ishlatish uchun kerak bo’ladigan bilimlarni to’plash;
Har bir masalani yechish uchun kerak bo’ladigan bilimlar asosida geometric qonuniyatlarni aniqlash va ulardan masalalarning yechimlarini yoki isbotlashlarini hal qilishda kerak bo’ladigan bilimlarini aniqlash;
Yuqorida keltirilgan fikr mulohazalarga tayangan holda geometrik masalalarni sinflarga ajratish har bir turiga mos algoritmik bilimlar sestemasini hosil qilishdan iboratdir. Shuning uchun ham har bir geometrik masala o’z navbatida ikki va undan ortiq geometric ob’ektlar orasidagi qonuniyatlar shartlar, faktlar bo’lishi bilan birga o’quvchilarni uyg’otuvchi fikran rivojlantiruvchi,tartibga soluvchi hayotiy tajriba hamdir. Tafakkurni shakllantirishda masalalar ham muhim ahamiyatga ega.

1. 
   Maktabda geometriyani o’rganish turli xil geometrik masalalarni yechish orqali amalga oshiriladi.
   

Shu sababdan uslubiyatchilar geometrik masalalarning matematika o’qitishda quyidagi vazifalari mavjudligini ta’kidlaydilar:
umumta’lim amaliy rivojlantiruvchi tarbiyaviy nazorat etish.
Umumta’lim vazifalariga o’kuv dasturida ko’rsatilgan matematik ko’nikma va malakalarn shakllantirish vazifalari kiradi. Bundan tashkari, yangi bilimlarni o’zlashtirish bilan birga o’zining matematik ma’lumotini oshirish, matematik masalalar yechish ko’nikmasi shakllana boradi. Amaliy vazifalari yordamida o’kuvchilar masalalar yechish orkali amaliy ko’nikma va
Malakalar bilan kurollanib, matematikani tadbik etish va xayotda ko’llashga doir zaruriy bilimlarni egallaydilar. Rivojlantiruvchi vazifalariga o’kuvchilarda masalalar yechish asosida ularning matematik tafakkuri va kobiliyatlarini rivojlantirish kiradi. Shuning uchun o’kituvchi xar bir masaladan bunday maksadlarda foydalanilishiga e’tiborni karatish talab etiladi. Tarbiyaviy maksadlari - matematik masalalarning o’kuvchilarda yaxshi insoniy fazilatlarni tarkib toptirish uchun ko’llanilishidan iborat.
Nazorat etish vazifalariga masala va mashklardan o’kuvchilar bilim, ko’nikma va malakalarini egallash saviyasini tekshirish vazifasida ishlatilishi kiradi.

2. 
   Geometrik masalalarning geometriyani o’qitishdagi ahamiyati uning bajaradigan vazifalaridan ko’rinib turibdiki, bilim, ko’nikma berish bilan chegaralanib qolmay, balki uning geometrik tafakkurini rivojlantirish, ma’naviy tarbiyalash kabi muxim ishlarni amalga oshirishga imkon beradi. Bunda matematik masalalar yechishga kuyidagi talablarning ko’yilishi muxim axamiyat kasb etadi. Tafakkurni shakllantirishda geometrik masala yechish usullari muhim ahamiyat kasb etadi.
   

Uni quyidagi misol orqali ko’rishimiz mumkin.