Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

2.4.
 
Moliyaviy globallashuv sharoitida xalqaro moliya bozori 
globallashuvning zamonaviy tendensiyalari. O„zbekiston zamonaviy moliyaviy 
globallashuv jarayonlarida 
Moliya bozorining globallashuvi jahon bozor iqtisodiyoti rivojlanishining 
obyektiv va tabiiy jarayoni hisoblanadi. Jahon iqtisodiyotining moliyaviy 
globallashuvi jarayonlari to‗g‗risida so‗z yuritilar ekan, birinchi navbatda asosiy 
e‘tiborni soni o‗sib borayotgan jahon va mintaqaviy moliya markazlariga qaratish 
lozim. Bularga quyidagilar kiradi:(xalqaro biznes markazi sifatida muhimligi 
bo‗yicha pastga qarab) London, Nyu–York, Tokio, Singapur, Gonkong, Parij, 
Frankfurt, Seul, Toronto, Taybey, Shanxay, Dubay,Tel–Aviv, Moskva, Mexiko, 
San–Paulu,Stambul, Sankt–Peterburg
55
.
Xalqaro 
moliya 
bozorining 
globallashuvi 
xalqaro 
moliya 
bozori 
ishtirokchilarining operatsiyalari mamlakat va mintaqalar bo‗yicha (filiallar 
tarmog‗i, vakolatxona va sho‗‘ba korxonalari tashkil etilishi orqali) xalqaro keng 
diversifikatsiyalashuvida kuzatilmoqda. Bu o‗z navbatida, birja operatsiyalarida 
yagona qoida va standartlardan foydalanuvchi, global moliya markazlari, 
transmilliy korporatsiyalar va transmilliy banklar, elektron birjalar va xalqaro 
moliya tashkilotlari tarmog‗ini kengayishiga olib keladi
56
.
Bugungi kunda globallashuv natijasida ishlab chiqarish omillari va jahon 
bozori shaklanishida yyetakchi rolni transmilliy korporatsiyalar (TMK) va 
transmilliy banklar (TMB) o‗ynamoqda.
Globallashuvning asosiy belgilari quyidagilar hisoblanadi
57
:

TNK va TNB larning jahon xo‗jaligidagi hal qiluvi va yyetakchi roli;

ichki iqtisodiy munosabatlarga nisbatan tashqi iqtisodiy munosabatlarning 
ustuvorligi;

global 
informatsion
–
texnologik 
va 
informatsion
–
telekommunikatsion 
tarmoqlarning rivojlanishi;

zamonaviy sharoitda ilmiy–texnik taraqqiyotining kapital va ishlab 
chiqarishni baynalminallashuviga sezilari ta‘siri, ularning rivojlanayotgan 
mamlakatlarga ko‗chishiga olib kelishi;

davlat standartlarining yaqinlashishi (texnologik, ekologik, statistik, 
buxgalteriya, moliyaviy va boshqalar);

turli shakllardagi firmalararo xalqaro hamkorlik intensifikatsiyasi va
ko‗lamini kengayishi;

kapitalning baynalminallashuv mexanizmlari, shakllari va tarmoqlari 
ko‗lamini global kengayishi, uning davlatlar o‗rtasidagi migratsiyasi ko‗lami va 
intensivligining oshishi, ayniqsa sanoati rivojlangan mamlakatlarda kompaniya va 
55
Master Card Worldwide Centers of Commerce Index. 2008. 
56
Mejdunarodniy finansoviy rinok: ucheb.posobie /pod red. d–ra ekon. nauk, prof. V.A. Slepova, d–ra ekon. nauk, 
prof. Ye.A. Zvonovoy.– M.: Magistr, 2007. – 48 s. 
57
A.V. Zolotov Razvitie finansovix rinkov v usloviyax globalizatsii. Vestnik Moskovskogo universiteta imeni S. Yu. 
Vitte. Seriya 1. Ekonomika i upravlenie•2013‘2. 81–82s. 

---

54 
banklar 
qo‗shilishi 
va 
yutilishi 
asosida 
kapital 
kontsentratsiyasi 
va 
markazlashuvi;ishlab 
chiqarishdagi 
globallashuv 
darajasiga 
moliya–bank 
sohasining ta‘sirini keskin kuchayishi; 

xalqaro iqtisodiy va moliyaviy tashkilotlarning global miqyosdagi tartibga 
soluvchi roli;

dunyoning barcha eng muhim iqtisodiy mintaqalarning mintaqaviy 
integratsiya qamrab olishi. 
Moliya bozorlarini globallashuvi va yangi moliyaviy oqimlarni paydo bo‗lishi 
dunyodagi TMK, TMB manfaatlari ortishiga olib keldi. Bu milliy moliya 
bozorlarining liberalizatsiyalashtirish (milliy bozorlar faoliyatining huquqiy 
normalaridagi o‗zgarishlar, milliy huquqiy
–
normativ aktlarning yaqinlashishi)
siyosatini olib borilishi natijasi hisoblanadi.