Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Sohalar bo„yicha 
 
 
Moliya bozorlari 
4474 
40,24 
Infrastruktura 
1813 
16,31 
Agrosanoat kompleksi va 
o‗rmon xo‗jaligi 
1062 
9,55 
Iste‘mol va ijtimoiy xizmatlar 
1046 
9,41 
Sanoat 
824 
7,41 
Neftgaz va tog‗-kon sanoati 
824 
7,41 
Telekommunikatsiya va 
axborot texnologiyalari 
541 
4,86 
Fondlar 
534 
4,80 
Manba: http://www.ifc.org/
 
Investitsiyalarni kafolatlash bo„yicha ko„p tomonlama agentlik (MIGA)
–
investor va kreditorlarga siyosiy risklarlarni sug‗urtasi va rivojlanayotgan 
mamlakatlarda to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalarni amalga oshirishda yordam 

---

264 
berish maqsadida kreditlar sifatini oshirish xizmatlarini ko‗rsatadi
242
. MIGA 
rivojlanayotgan mamlakatlarga to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalar oqimini 
rag‗batlantirish maqsadida tashkil etilgan bo‗lib,quyidagi ikkita funktsiyani 
bajaradi
243
: Birinchidan, turli iqtisodiy va siyosiy risklar bo‗yicha investorlarga 
kafolatni taqdim etadi. Bunday risklarga: investor mulkini ekspropriatsiyasi, xarbiy 
xarakatlar, siyosiy rejimni o‗zgarishi,hukumat qarorlari bo‗yicha bajarilmagan 
shartnomalar,valyuta konvertatsiyasini bekor qilinishi va boshqa kiradi. 
Ikkinchidan,rivojlanayotgan mamlakatlarga to‗g‗ridan-to‗g‗ri xorijiy investitsiyalar 
masalalari bo‗yicha maslahat xizmatlari ko‗rsatish.
MIGA tomonidan sug‗urtalanadigan siyosiy risklar
244
: 
1.
Valyuta konvertatsiya qilinmasligi va xorijga valyuta o‗tkazmalari bo‗yicha 
cheklovlar. MIGA hukumatni xarakati yoki xarakatsizligi natijasida mamlakatdan 
tashqari mahalliy yoki xorijiy valyuta o‗tkazmasini amalga oshirish yoki xorijiy 
valyutaga (kapital, foizlar, asosiy qarz summasi, foyda, royalti va boshqa pul 
o‗tkazmalari) konvertatsiyasini qonuniy yo‗l bilan imkoniyati mavjud bo‗lmagan 
holatlardagi yuzaga keladigan yo‗qotishlardan investorlarni sug‗urtalaydi. 
Valyutani qadrsizlanish riski sug‗urtalanmaydi. 
 
2.
Ekspropriatsiya. MIGA ma‘lum bir hukumatning xarakati natijasida 
sug‗urtalangan investitsiyaga nisbatan cheklash yoki mulk huquqini, nazorat yoki 
boshqa huquqlar bekor qilinishida yuzaga kelgan yo‗qotishlardan sug‗urtalaydi. 
Shuningdek, qisman ekspropriatsiya (misol uchun, pul mablag‗lari yoki material 
aktivlar konfiskatsiyasi) riski sug‗urtasi ham cheklangan darajada ko‗rib chiqiladi. 
Aktsionerlik kapitalidagi investitsiyaning to‗liq ekspropriatsiyasi holatida 
sug‗urtalangan 
shaxs 
bilan 
sug‗urta 
kompensatsiyasi 
sug‗urtalangan 
investitsiyaning sof balans qiymati bo‗yicha hisob-kitob qilinadi. Pul mablag‗lari 
ekspropriatsiya qilingan holatlarda MIGA blokirovka qilingan mablag‗larning 
sug‗urtalangan qismi miqdorida kompensatsiya to‗laydi. Qarz va kafolatlar 
holatlarida esa qarz bo‗yicha MIGA to‗lanmagan asosiy qarz summasini hamda 
hisoblangan va to‗lanmagan foizlar bilan ta‘minlaydi. MIGA foydasiga
ekspropriatsiyalangan investitsiyalardagi investorni o‗tkazgan ulushi bo‗yicha 
(misol uchun, aktsionerlik kapitalidagi yoki kredit kelishuvidagi ishtroki ulushi) 
kompensatsiya to‗lanadi. 
3.
Urush, terrorchilik aktlari va fuqarolik tartibsizliklari. MIGA siyosiy 
xarakterdagi xarakatlardan yuzaga kelgan urush va fuqarolik tartibsizliklari,shu 
jumladan revolyutsiya,davlat to‗ntarishlari, diversiya hamda terrorchilik aktlaridan 
zarar, vayron bo‗lishi yoki material aktivlarni yo‗qotilishi, shuningdek loyiha 
bo‗yicha faoliyatni to‗liq to‗xtab qolishidan yo‗qotishlarni sug‗urtalaydi. Sug‗urta 
qoplanmasi loyiha bo‗yicha faoliyatni to‗liq to‗xtab qolishi va material aktivlarni 
yo‗qolishi bilan bevosita bog‗liq bo‗lgan zararlardan himoya qiladi. Investorlar 
faoliyatini to‗liq to‗xtab qolishi holatlarida kompensatsiya barcha sug‗urtalangan 
aktsioner investitsiyalarni sof balans qiymati bo‗yicha yoki sug‗urtalangan asosiy 
242
worldbank.org/annualreport. 
243
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–e izd., 
pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014.–396 s.
244
www.miga.org.

---

qarz summasi va foiz to‗lovlarini yuqoridagi holatlar yuz berishidan keltirilgan 
zararlar natijasidan qoplanmasdan qolingan qismi miqdorida hisob-kitob qilinadi. 
Material aktivlarni yo‗qotilishi holatlarida MIGA kompensatsiya miqdorini 
quyidagi 3 ta o‗zgaruvchilardan ya‘ni, investorning loyiha aktivlarini balans 
qiymatidagi ulushi,almashtirish yoki tiklanish qiymatlari eng kam bo‗lgan 
hajmidan kelib chiqib belgilaydi. Bunda tashqari, quyidagi 3 ta sabablar bo‗yicha 
faoliyatni vaqtincha to‗xtash holatlarida, investorning so‗rovi bo‗yicha MIGA 
sug‗urtalash mumkin: aktivlarni yo‗q bo‗lishi, ekspluatatsiya qilish imkoniyatini 
yo‗qotish va sug‗urtalanuvchini sug‗urtalangan mulkka bo‗lgan huquqdan majburiy 
voz kechish. Bunda MIGA loyiha doirasida yo‗qotilgan daromadlar va loyiha 
bo‗yicha faoliyatni qayta tiklashdagi kutilmagan xarajatlarni, bartaraf 
qilinmaydigan joriy xarajatlarni, qarzlar bo‗yicha esa o‗tkazib yuborilgan 
to‗lovlarni kompensatsiya qiladi.
4.
Shartnoma shartlarini buzilishi. Investor bilan bo‗lgan shartnomani 
hukumat tomonidan buzilishi yoki bekor qilinishi natijasida vujudga kelgan 
yo‗qotishlar sug‗urtalanadi. Agarda o‗rnatilgan muddatda hukumat tomonidan 
yetkazilgan zararni qoplanishi yuzasidan arbitraj yoki sudning yakuniy qarori 
olinmagan xolda, bu bo‗yicha investor to‗lov olishi mumkin emas, MIGA 
kompensatsiya to‗laydi. Agarda investor bahslarni tartibga solish mexanizmiga ega 
bo‗lmasligi yoki investitsiyani qabul qiluvchi hukumat o‗z qonuniy huquqlarini 
himoya qilish maqsadida investorga asossiz to‗siqlarni qo‗yilishi holatlarida arbitraj 
yoki sud qarori yo‗qligida MIGA kompensatsiya to‗lash to‗g‗risida qaror qabul 
qilishi mumkin.
5.
Davlat moliyaviy majburiyatlarini bajarmasligi. MIGA talablarini 
qondiradigan investitsion loyihalarga berilgan kafolat doirasida yoki moliyaviy 
majburiyatlar bo‗yicha belgilangan muddatda to‗lovni amalga oshirishdagi 
hukumatni to‗lovga qobiliyatsizligi bilan bog‗liq zararlardan himoya qiladi.Bunday 
holatlarda investorlar arbitraj qarorini olishi talab qilinmaydi. Ushbu sug‗urta 
qoplanmalari davlat moliyaviy majburiyatlari bo‗yicha to‗lovlarni amalga 
oshirilishi aniq bo‗lganda va sud majburiy bo‗lmagan holatlarda qabul qilinadi.
Yuqorida ko‗rsatilgan sug‗urta turlari bo‗yicha alohida yoki paket 
ko‗rinishida rasmiylashtirish mumkin bo‗lib, biroq MIGA o‗zini kafolatini 
berishdan avval investor afzal bo‗lgan qaysi sug‗urta qoplanmasini tanlashni 
aniqlashtirib olishi lozim. Sug‗urta mukofoti stavkasi har bir alohida loyihaga 
nisbatan belgilanib mamlakat, soha kelishuv va sug‗urtalanadigan risk turiga qarab 
farqlanadi hamda sug‗urta mukofoti to‗lovi har bir sug‗urtalangan davr boshiga 
amalga oshiriladi. 
 
MIGA faoliyatini boshqarish va dasturlar realizatsiyasi agentlikni
181 a‘zo–davlatlar taqdim etgan boshqaruvchilar Kengashi va direktorlar Kengashi 
tomonidan amalga oshiriladi. MIGA tomonidan kafolatlar 3 yildan kam bo‗lmagan 
muddatga (qarzlar holatlarida 1 yildan ortiq) va 15 yildan ortiq bo‗lmagan (loyiha 
xarakteridan kelib chiqib ayrim xolatlarda 20 yilgacha).
Investitsiyalar bo‗yicha MIGA aktsionerlik kapitali investitsiya umumiy 
hajmidan kelib chiqib, zararni 90 foizgacha va loyiha doirasida olingan va ushlab 
qolingan foydani qoplash uchun investitsiya qilingan summani 500 foizgacha 

---

266 
qo‗shimcha qoplashi mumkin. MIGA qarzlari va qarzlar bo‗yicha kafolatlar 
qoidaga ko‗ra asosiy qarzning 95 foizigacha miqdorida (ayrim xolatlar to‗liq 
qoplashi va yuqori bo‗lishi mumkin) va kreditni to‗lash muddati davomida 
hisoblangan foizlarni yopish uchun asosiy qarz summasini 150 foizgacha 
qo‗shimcha sug‗urta taqdim etiladi.
MIGA kafolati berilgandan keyin va kuchga kirgandan so‗ng shartnomani 
bekor qilinish huquqiga ega emas, defolt holati bundan mustasno. Biroq, kafolat 
egasi xech qanday jarima sanktsiyalarisiz qoplashni kamaytirish yoki bekor qilish 
mumkin. Bugungi kunda MIGA o‗z hisobidan har bir loyiha bo‗yicha 220,0 mln 
AQSh dollari miqdorigacha, qayta sug‗urtalash orqali yanada ko‗proq summada 
qoplash imkoniyati mavjud. Shu bilan birga, MIGA qo‗shma anderraytinglar va 
kichik va o‗rta biznesni rivojlantirishga qaratilgan kichik investitsiyalar dasturlari 
doirasida kafolatlashni amalga oshiradi
245
.