Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

III-bob. TO„LOV BALANSI VA TASHQI QARZ 
3.1. To„lov balansi: tuzilishi va moddalari tasnifi 
Barcha mamlakatlar zamonaviy jahon xo‗jaligining ishtirokchilari hisoblanadi. 
Mamlakatlarning jahon xo‗jaligiga integratsiyalashuvi darajasi turlicha bo‗lib, 
jahonda birorta mamlakat mavjud emaski, atrofini o‗rab turgan dunyo bilan 
iqtisodiy hamkorlikning biron–bir yo‗nalishi bo‗yicha bog‗liq bo‗lmasa. Jahon 
xo‗jaligi aloqalarining evolyutsion rivojlanishi ma‘lum bosqichlardan iborat bo‗lib, 
bosqichlar almashinuvi yagona jahon xo‗jaligining vujudga kelish jarayonlarining 
kuchayishi, xalqaro iqtisodiy munosabatlar ko‗lamining kengayishiga (savdo va 
xizmatlar, kapital, xalqaro ishlab chiqarishning tashkil etilishi, xalqaro moliya 
bozorining shakllanishi) olib keldi. Jahon xo‗jaligi aloqalarining evolyutsion 
rivojlanishi generatori bo‗lib, dunyodagi rivojlangan mamlaktlar hisoblanadi va 
bugungi kundagi yangi bosqich mazkur mamlakatlar iqtisodiy faoliyatida 
integratsiyalashuvning kuchayishi bilan xarakterlanadi.
Mazkur bosqich milliy tovarlar va moliya bozorlarning birlashuvi, jahon 
xo‗jalik xayotining globallashuvi obyektiv tendensiyasi natijasidir. Shu bilan birga, 
mamlakatlar o‗rtasida pul tushumlari va to‗lovlarni tashkil etuvchi iqtisodiy 
munosabatlardan tashqari siyosiy, xarbiy, madaniy va boshqa sohalardagi 
munosabatlar mavjud. Mamlakatning tashqi iqtisodiy faoliyati hisobi–mazkur 
mamlakat rezidentlari bilan norezidentlari o‗rtasidagi iqtisodiy munosabatlar 
yig‗indisini o‗zida aks etadi. Ular quyidagi komponentlardan iborat
66
: 
a.
Xalqaro investitsion pozitsiya
–norezidentlar bilan munosabatlarda 
mamlakat rezidentlarining majburiyatlar va rezerv aktivlari sifatida saqlanayotgan 
oltin yoki norezidentlar nisbatan bo‗lgan talabni o‗zida aks etuvchi mamlakat 
rezidentlari moliyaviy aktivlari qiymatining ma‘lum davrga ifodalovchi hisobot; 
b.
To„lov balansi
–ma‘lum davrga rezidentlar va norezidentlari o‗rtasidagi 
iqtisodiy operatsiyalarni summa ko‗rinishida ifodalovchi hisobot; 
c.