Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Uchinchidan,
moliyaviy-iqtisodiy inqirozning har qaysi davlatdagi miqyosi, 
ko‗lami va oqibatlari qanday bo‗lishi ko‗p jihatdan bir qancha omillardan kelib 
chiqadi. Ya‘ni, bu avvalo, ana shu davlatning moliya–valyuta tizimi nechog‗liq 
mustahkam ekaniga, milliy kredit institutlarining qay darajada kapitallashuvi va 
likvidligi (to‗lov imkoniga), ularning chet el va korporativ bank tuzilmalariga 
qanchalik qaram ekaniga, shuningdek, oltin-valyuta zaxirasining hajmi, xorijiy 
kreditlarni qaytarish qobiliyati va pirovard natijada
mamlakat iqtisodiyotining 
barqarorlik, diversifikatsiya va raqobatga bardoshlik darajasiga bog‗liq.
To„rtinchidan,
jahon moliyaviy inqirozidan imkon qadar tez chiqish, uning 
oqibatlarini yengillashtirish ko‗p jihatdan har qaysi davlat doirasida va umuman, 
dunyo hamjamiyati miqyosida qabul qilinayotgan chora-tadbirlarning qanchalik 
samaradorligiga, ularning bir–biri bilan uyg‗unligiga bog‗liq.
Jahon moliyaviy inqirozining har bir mamlakatga ta‘siri, undan ko‗riladigan 
zararning darajasi va ko‗lami birinchi navbatda shu davlatning moliyaviy-iqtisodiy 
va bank tizimlarining nechog‗liq barqaror va ishonchli ekaniga,ularning himoya 
mexanizmlari qanchalik kuchli ekaniga bog‗liq.
2008 yilning eng muhim yutuqlaridan biri O‗zbekiston bank tizimiga 
jahonning nufuzli reyting agentliklaridan bo‗lgan «Mudis» agentligi tomonidan bir 
yo‗la uchta yo‗nalish, ya‘ni, bank–moliya tizimining barqarorligi, milliy valyutada 
uzoq muddatli depozit reytingi va xorijiy valyutada uzoq muddatli depozit reytingi 
yo‗nalishlari bo‗yicha «barqaror» reyting darajasi berilganligi bo‗lgan. Mazkur 
agentlik hisobotida ta‘kidlanganidek, «Bank tizimi uchun ijobiy baho banklarni 
nazorat qilish muhiti mustahkamligini, bank tizimining potentsial o‗sishini, moliya 
tizimidagi tarkibiy o‗zgarishlar va milliy iqtisodiyotning o‗sishini aks ettiradi». 
Yana bir tanilgan xalqaro reyting agentligi 
– 
«Fitch» esa mamlakatimizning 
«Paxtabank», «Hamkorbank», «O‗zsanoatqurilishbank» va «Asakabank» kabi 
banklariga «barqaror» reytingini bergan. Shu o‗rinda 2009- yilning 1- yanvarigacha 
O‗zbekistonning jami tashqi qarzi yalpi ichki mahsulotning 13,3 foizini tashkil 
etgan bo‗lib, bu ko‗rsatkich, xalqaro mezonlar bo‗yicha, «Har jihatdan maqbul 
holat» deb hisoblanadi. 
Amalga oshirilayotgan tarkibiy islohotlar bo‗yicha qizg‗in munozaralarning 
mavjudligiga qaramasdan, tashqi iktisodiy siyosatni ishlab chiqishda, hukumat 
mamlakatning geografik, ishlab chikarish va texnologik, mehnat resurslaridan 
foydalanish samarasini inobatga olmokda. Xalkaro mehnat taqsimotining 
kuchayishi xalqaro moliyaviy munosabatlar ishtirokchilaridan yuqori darajadagi 
raqobatbardoshlikni talab etadi. Shu jihatdan jahon xo‗jaligida O‗zbekiston qo‗shni 

---

58 
MDH mamlakatlaridan o‗zining kuyidagi xalqaro ustuvorliklari bilan ajralib 
turadi
64
:

qadimiy boy madaniyat, tarixiy va diniy yodgorliklar xalqaro turizm 
sonoatini rivojlantirish uchun kulay imkoniyaglarni yuzaga keltiradi;

qulay tabiiy iqlim va tabiiy boyliklar – ishlab chiqarish, qurilish va qishloq 
xo‗jaligi sohasida raqobatbardosh muhitni shakllantiradi; 

―Buyuk ipak yo‗li‖da joylashganligi xalqaro integratsiyada Yevropa bilan 
Osiyoni bog‗lovchi ―ko‗prik‖ vazifasini bajarishga yetarlicha imkoniyatni vujudga 
keltiradi;

O‗zbekiston Respublikasi yetarli darajada malakali mutaxassislar bilan 
ta‘minlanganligi, zamonaviy texnologiya va ishlab chiqarish infratuzilmasini barpo 
qilish bu sohadagi imkoniyatlarni kengaytiradi; 

mamlakat hukumati tomonidan ichki ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish 
va eksportni rag‗batlantirish siyosatining yuritilishi. 
O‗zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida amalga oshirilgan tadbirlar 
natijasida ochiq iqtisodiyotni shakllantirish va tashqi iqtisodiy aloqalarni 
erkinlashtirish uchun mustahkam huquqiy asoslar yaratildi. Jumladan, ―Tashqi 
iqtisodiy faoliyat to‗g‗risida‖gi, ―Chet el investorlar faoliyatining kafolatlari 
to‗g‗risida‖gi, ―Erkin iqtisodiy zonalar to‗g‗risida‖gi qonunlar, O‗zbekiston 
respublikasi Prezidentining farmonlari, Vazirlar Mahkamasining qarorlari va 
boshqa me‘yoriy
–
huquqiy hujjatlar tashqi iqtisodiy aloqalar hamda xalqaro moliya 
munosabatlarini tartibga solib turadi, chet el investitsiyalarini jalb qilish va 
rag‗batlantirish tartibini belgilab beradi. Xususan, tashqi iqtisodiy aloqalarni 
amalga oshirishning asosiy tamoyillari va tartiblari ―Tashqi iqtisodiy faoliyat 
to‗g‗risida‖gi qonunda belgilab berilgan
65
.