Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Majburiyatlar va moliyaviy aktivlardagi boshqa o„zgarishlar hisobi
–
iqtisodiy voqealar bilan bog‗liq o‗zgarishlarda ma‘lum davrga bo‗lgan to‗lov 
balansi ma‘lumotlarini xalqaro investitsion pozitsiyasi ma‘lumotlari bilan mos 
kelishi imkonini beruvchi va boshqa oqimlar (misol uchun qayta baholash bilan 
bog‗liq o‗zgarishlar) ifodalovchi hisobot. 
Mamlakatning xalqaro aloqalar kompleksi uni to‗lov balansida aks etadi
67
. 
―To‗lov balansi‖ tushunchasining o‗zi iqtisodiy nazariyaga D.Mill tomonidan 
kiritilgan bo‗lib, klassik siyosiy iqtisod namoyandalari A.Simt va D.Rikkardolar 
tomonidan to‗lov balansi nazariyasining asosi yaratilgan
68
.
66
«
Rukovodstvo po platejnomu balansu i mejdunarodnoy investitsionnoy pozitsii–Vashington, okrug 
Kolumbiya:Mejdunarodnogo valyutnogo fonda, Shestoe izdanie (RPB6)–8s. 
67
Mejdunarodnie valyutno–kreditnie i finansovie otnosheniya:Uchebnik / Pod red. L.N. Krasavinoy. –4–e izd., 
pererab. i dop.–M.:Izdateltvo Yurayt,2014.114–115s. 
68
O.V. Leonova, N.V. Shalashova. Platejniy balans RF: novaya metodologiya sostavleniya i yego sovremennoe 
sostoyanie. Rossiyskiy vneshneekonomicheskiy vestnik №5 2013.– 78 s. 

---

To‗lov balansi tushunchasiga turli-tuman tushuntirishlar berilgan bo‗lib, 
quyida mazkur yo‗nalishda olib borilgan ilmiy tadqiqotlaridan kelib chiqqan xolda 
berilgan bir qator tushunchalarni keltirib o‗tilgan, jumladan.
To„lov balansi 
– bu xalqaro hisob-kitob munosabatlaridagi davlat subyektlari 
(uni rezidentlari) va boshqa mamlakat (norezidentlari) o‗rtasidagi ma‘lum bir vaqt 
davriga bo‗lgan to‗lovlar va tushumlar nisbati
69
. 
 
To„lov balansi 
– mamlakat muassasalari va fuqarolarining tashqi dunyo bilan 
xalqaro iqtisodiy ayirboshlash va boshqa turdagi munosabatlar xolatining pul 
ko‗rsatkichlarida ifodalovchi muhim davlat xujjati
70
.
Bundan quyidagi qisqacha ma‘nolar kelib chiqadi: birinchidan, doimo davlat 
organlari tomonidan tuziladi; ikkinchidan, uni barcha operatsiyalari faqat pul 
ko‗rinishida hisobga olinadi; uchinchidan, bu davlatning milliy chegarasi hududida 
vujudga kelgan munosabatlarga ta‘luqli bo‗lmagan, faqat xalqaro munosabatlar 
sohasiga tegishli operatsiyalar bo‗lishi. 
To„lov balansi 
– bu mazkur mamlakat rezidentlarini tashqi dunyo bilan 
xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi ayirboshlash holatini puldagi ifodasini 
ko‗rsatuvchi, davlat organlari tomonidan tuziladigan zaruriy xujjatdir
71
. 
To„lov balansi 
– xalqaro operatsiyalar balans hisobi bu tovar, xizmatlar va 
moliyaviy aktivlarning kirish va chiqish ko‗rsatkichlari nisbati shaklida, mamlakat 
jahon xo‗jaligi aloqalari barcha kompleksining qiymatda ifodalanishidir. Ushbu 
hisobda mamlakat tashqi iqtisodiy operatsiyalari xarakteri, strukturasi va 
ko‗lamining qiymat ko‗rsatkichlar ko‗rinishi hamda uni jahon xo‗jaligidagi 
ishtirokining sifat va miqdoriy jihatlari ifodalanadi
72
.