Toshkent davlat iqtisodiyot univyersityeti a. Sh. Bekmurodov, Z. A. Abdullayev, B. M. Badalov

Jahon qimmatli qogʼozlar 
bozori 
Birlamchi bozor- qimmatli qogʼozlar emissiyasi 
Ikkilamchi bozor- avval chiqarilgan qimmatli qogʼozlar savdosi
Derivativlar bozori
Yevromoliya bozori 
yevroobligatsiyalar 
yevroaktsiyalar 
yevroveksellar 
yangi moliyaviy insturmentlar 
Birlamchi bozordan qimmatli qog‗ozlarni sotib oluvchi investorlar, ularni 
emitentga ikkilamchi bozordagi kotirovkasidan yuqori narhni to‗lamaydi. Qimmatli 
qog‗ozlarni ikkilamchi bozorda bahosi qancha yuqori bo‗lsa, birlamchi bozordagi 
yangi qimmatli qog‗ozni bahosi ham yuqori bo‗ladi va jalb qilinadigan kapital 
hajmi ham katta bo‗ladi. Ikkilamchi bozordagi holat korporatsiya tomonidan yangi 
qimmatli qog‗ozlar chiqarishda qaror qabul qilishiga va uni muvafaqiyatiga hal 
qiluvchi ta‘sir o‗tkazadi. Jahon fond bozori strukturasiga faqat birlamchi va 
ikkilamchi bozorlar, shu bilan birga hosilaviy moliyaviy instrumentlar bozori, 
yevromoliya bozorlari kiradi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
6.1-rasm. Jahon qimmatli qog„ozlar bozori strukturasi 
Manba: 
Mejdunarodnie valyutno–kreditnie i finansovie otnosheniya:Uchebnik /Pod red.L.N. 
Krasavinoy.–3–e izd.,pererab.i dop.–M.:Izdateltvo Yurayt,2014.–343s. 
Yevromoliya bozorida nominal qiymati yevrovalyutalarda bo‗lgan, asosan 
AQSh dollarida, shuningdek, yevro va yapon ienidagi qimmatli qog‗ozlar bilan 
operatsiyalar amalga oshiriladi. Xalqaro kreditlash va moliyalashtirishning barcha 
manbalarini taxminan yarmi jahon fond bozoridagi emissiya–netto yillik ulushiga 
to‗g‗ri keladi. Zamonaviy sharoitlarda xorijiy obligatsiyalar emitentlari bo‗lib, faqat 
yyetakchi mamlakatlar hisoblanadi. 
 
Xalqaro fond bozori quyidagi o‗zaro bog‗liq bo‗lgan elementlar yig‗indisidan 
iborat
133
: 
1.erkin transchegaraviy bo‗lgan, qaysiki norezidentlar operatsiyalarida 
cheklovlar mavjud bo‗lmagan insturmentlar; azaldan transchegaraviy savdolar 
uchun mo‗ljallangan va biror–bir milliy davlat organlarida ro‗yxatga olinmaydigan 
133
N.A. Golovka. Mejdunarodniy fondoviy rinok: informatsionnie potoki i bankovskaya bezopasnost. Belorusskiy 
ekonomicheskiy jurnal №4.1999. 82–83 s.

---

142 
ayrim insturmentlar; boshqa turdagi milliy iqtisodiyotning globallashuvi sharoitida 
milliy fond bozorlari tomonidan milliy chegaralarni yo‗q bo‗lishi jarayonida paydo 
bo‗lgan insturmentlar, masalan NYSE yoki LIFFE da foydalanayotgan 
insturmentlar bugungi kunda faqat birja joylashgan mamlakat bozoriga tegishli 
emas; AQSh va Buyuk britaniyadagi liberal iqtisodiy siyosati natijasida ular butun 
dunyodagi investorlarning boyligiga aylandi; 
2. kontragentlar (investorlar, emitentlar, investitsion banklar, brokerlik 
kontoralari, birjalar);
3. infrastruktura (depozitariy, kliring tashkilotlari, moliyaviy ma‘lumotlar 
berish tizimi, to‗lov tizimi); 
4. informatsion–tahliliy xizmat (bozor holati to‗g‗risida ma‘lumot yetkazish, 
bozor kontragent va emitentlar reytingi, maslahat, auditorlik va huquqiy xizmatlar).
Jahon ssuda kapital bozori faoliyati xalqaro fond bozori bilan uzviy bog‗liq 
bo‗lib, ularning uzviy bog‗liqligi jarayonlarini yana kuchayishi sekyuritizatsiya 
(ingliz.
securities 
–
«qimmatli qog‗ozlar») bank kreditning an‘anaviy shakllari 
qimmatli qog‗ozlar chiqarilishi bilan almashinuviga bog‗liqdir. 
Ushbu qimmatli 
qog‗ozlarni so‗ndirilishi va foiz to‗lovlari bank qarzdorlaridan ssudani to‗lash 
uchun tushgan mablag‗lar hisobiga amalga oshiriladi.
Xalqaro fond bozorini rivojlanishida quyidagi asosiy tendensiyalarni ajratib 
ko‗rsatish mumkin: 
1.
bozorning chuqurlashuvi va kengayishi; 
2.
xalqaro fond aktivlarida moliyaviy insturmentlar savdosining o‗sishi; 
3.
dunyoni yyetakchi moliya markazalariga bozorning kontsentratsiyasi 
4.
bozor yangi insturmentlarining yaratilishi; 
5.
bozorning kompyuterlashuvi; 
6.
bozorda rivolanayotgan mamlakatlar qimmatli qog‗ozlari mohiyatining 
oshishi. 
Jahon fond bozori infrastrukturasida quyidagi o‗zgarishlar yuz bermoqda: