Toshkent davlat iqtisodiyot univesiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVESITETI

“IQTISODIYOT NAZARIYASI” KAFEDRASI

“IQTISODIYOT NAZARIYASI” fanidan

KURS ISHI

Mavzu: Monopoliyalar, ularning amal qilish va tartibga solish xususiyatlari

Bajardi: Ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti

MEK-59 guruh talabasi

Zoirova Gulasal

Tekshirdi:

Ilmiy rahbar: Aslonov A

Kurs ishi taqrizga topshirilgan sana “ “ 2020 y.		Kurs ishi taqrizdan qaytarilgan sana “ “ 2020 y.
Kurs ishi himoya qilingan sana “ “ 2020 y. Baho “ “	(imzo) (imzo)	Komissiya a’zolari:

TOSHKENT – 2020

Mavzu: Monopoliyalar, ulaning amal qilish va tartibga solish xususiyatlari

Reja:

Kirish…………………………………………………………….....	3
1.Monopoliya va uning vujudga kelishi…………………................	5
2.Monopoliya turlari………………………………………..............	10
3.Monopoliya va uni tartibga solish…………………………….......	17
4.O’zbekistonda antimonopol siyosat………………………….......	32
5.Tabiiy monopoliyalar va ularning xususiyatlari…..………........	43
Xulosa………………………………………………………………	49
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati………………………………...	52

Kirish

Tanlangan mavzuning dolzarbligi

Monopoliya - bu bozor munosabatlarining bir turi bo'lib, unda faqat bitta sotuvchi bitta mahsulot turining butun sohasini boshqaradi. Ushbu bozorda boshqa shunga o'xshash mahsulotlarni etkazib beruvchilar yo'q. Ya'ni, bozorda monopolist ishlab chiqarish, savdo va boshqa faoliyatlarga mutlaq huquqqa ega. Monopoliya o'z-o'zidan paydo bo'lgan bozorlarning paydo bo'lishi va faoliyatiga to'sqinlik qiladi, shuningdek erkin raqobatni buzadi.

Monopoliya nima? Bu har bir ishlab chiqaruvchi va sotuvchining asosiy istagi. Monopoliyalarning mohiyati nafaqat raqobat bilan bog'liq juda ko'p muammolarni bartaraf etish, balki iqtisodiy hokimiyatning ma'lum bir tarmog'ining bir qo'lida to'planishidir.

Monopoliyalar birja va bozor paydo bo'lishi bilan deyarli paydo bo'la boshlaydi. Odamlar mahsulot narxini qanday oshirishni erta tushunishdi: raqobatchilarni yo'q qilish va uning taklifini cheklash. Bundan tashqari, turli xil vaziyatlarda, aniq vaziyatlarning farqiga qaramay, bir xil umumiy tamoyillarga muvofiq monopoliyani yaratish amalga oshirildi.

Monopolist nafaqat bozor munosabatlarining boshqa ishtirokchilariga ta'sir qilishi, ularga o'zlarining shartlarini qo'yishi mumkin, balki umuman jamiyat uchun! Monopoliya nima?

Monopoliyalar - bu yakka shaxslarga tegishli bo'lgan va bozorning ayrim tarmoqlari ustidan monopol narxlarni belgilash maqsadida yagona nazoratni amalga oshiradigan xo'jalik birlashmalari.

Raqobat va monopoliya bozor munosabatlarining ajralmas qismidir, ammo ikkinchisi ularning iqtisodiy rivojlanishiga to'sqinlik qiladi.

Monopoliyaning o'ziga xos xususiyatlari:

Butun sanoat ushbu mahsulotni bitta ishlab chiqaruvchisi tomonidan taqdim etilgan.

Xaridor monopolistdan tovarlarni sotib olishga yoki umuman unsiz qilishga majbur. Ishlab chiqaruvchi, qoida tariqasida, reklamasiz ishlaydi.

Monopolist bozorda o'z tovarlari miqdorini tartibga solish, shu bilan uning qiymatini o'zgartirish imkoniyatiga ega.

Shunga o'xshash tovarlarni ishlab chiqaruvchilar ularni monopollashtirilgan bozorda sotishga harakat qilganda, sun'iy ravishda yaratilgan to'siqlarga duch kelishmoqda: huquqiy, texnikaviy yoki iqtisodiyYakka tartibdagi korxonaning monopoliyasi bu "halol" monopoliya bo'lib, u ishlab chiqarish samaradorligini doimiy ravishda oshirib borish va raqobatdosh korxonalarga nisbatan muhim ustunliklarga erishishga olib keladi.

Respublika Prezidenti SH. Mirziyoyev tomonidan monopoliyaga qarshi kurashish uchun ko’plab choralar ko’rilmoqda.

2020 yil 28 may sanasida bo’lgan yig’ilishda ham Prezident quyidagi fikrlarni ilgari surdi “Raqobat bo’lmasa, sifat bo’lmaydi, narx tushmaydi. Zamon o’zgaryapti, lekin monopol korxonalar o’zgara olmayapti. Qat’iy choralar ko’rish vaqti-soati keldi. Iqtisodiyotda bu hayot-mamotimiz. Agar rahbarlar shunga munosib bo’lsa, ishlaydi, bo’lmasa – ketadi”

Yig’ilishda korxonalarning bozordagi monopol mavqeini aniqlash bo‘yicha yondashuvlarni qayta ko‘rib chiqish, monopol tovarlar ro‘yxatini keskin qisqartirishga qaratilgan “yo‘l xaritasi” tasdiqlash vazifasi belgilandi.

“Dunyo tajribasini o‘rganib, o‘z yo‘limizni topishimiz zarur. Monopoliyadan chiqarish, raqobatni ta’minlash, iste’molchilar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha yakdil yo‘nalishimiz bo‘lishi kerak”, deya ta’kidladi Shavkat Mirziyoyev.

Darhaqiqat mamlakatimizda oxirgi yillarda monopoliyaga qarshi kurashish uchun muhim va dolzarb qarorlar va qonun, farmon, farmoishlar qabul qilindi. Biz bozor iqtisodiyotiga o’tishni bosh maqsadimiz qilib qo’ygan ekanmiz iqtisodiyotda sog’lom raqobat muhitini shakllanitirishimiz davlar ulishini kamaytirib borishimiz bugungi kunning o’zi ko’rsatib turibdi.

Bunda dunyo tajribasiga tayanib rivojlangan va bozor iqtisodiyotiga o’tgan davlatlardan kerakli jihatlarni o’rganib borishimiz kerak. Tanlagan mavzuim asosida shunday dolzarb masalalarni ko’rib chiqdim va unda qo’llanishi kerak bo’lgan yangi yo’llarni ilgari surdim.

Bunda “Harakatlar strategiyasi” va Prezidentimizni Parlamentga qilgan murojaatida ilgari surgan fikr va go’yalarini o’zimga dasturil amal qilib oldim.