Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

20.2. Ishchi kuchi bozori. Ishchi kuchiga talab va uning taklifi nisbati 
 
Bozor munosabatlari sharoitida ishchi kuchini takror hosil qilishda ishchi 
kuchi bozori muhim o‘rin tutadi.

Ishchi kuchi bozori – bu xo‘jalik faoliyati jarayonida ishchi kuchi tovari 
egalari va uning asosiy iste’molchilari – davlat korxonalari, tashkilotlari va 
turli xil tadbirkorlar o‘rtasidagi oldi-sotdi munosabatlaridir. 
U
 
mehnat 
sharoitlari va unga haq to‘lash miqdorlari, ishchilarning malaka darajasi, ular 
tomonidan bajarilayotgan ishlarning hajmi, intensivligi va mas’uliyat darajasi 
bo‘yicha tarkib topuvchi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning murakkab tizimini 
namoyon etadi.
 
Har qanday bozor singari ishchi kuchi bozorida ham ikki qarama-qarshi 
tomon – talab va taklifning o‘zaro ta’siri amal qiladi. 
Ishchi kuchi talabi – bu 

---

573 
muayyan vaqtda ish haqining tarkib topgan darajasida turli ish beruvchilar 
tomonidan ishchi kuchi miqdori va sifatiga bildirilgan talab. 
Odatda ish 
beruvchilar bo‘lib davlat, jamoa va xususiy mulkka asoslangan korxona va 
tashkilotlar, yakka tartibdagi tadbirkor va boshqalar hisoblanishi mumkin. 
Keyns nazariyasiga ko‘ra, bandlik multiplikatori jami talabga, iste’molga 
moyillik va investitsiya hajmiga bog‘liq bo‘ladi, ya’ni ishchi kuchiga bo‘lgan talab 
ishlab chiqarish hajmi bilan belgilanadi
1
. Demak, Keynsning fikriga ko‘ra, 
ishsizlik ishchi kuchi talabining etishmasligi natijasida yuzaga keladi. Keyns ham 
klassiklar ilgari surgan ish haqining pasayishi bandlikning o‘sishiga olib kelishi 
haqidagi fikrlarni inkor qilmaydi. Biroq, ish haqini pasaytirishga bandlikni 
o‘stirishning yagona vositasi sifatida qaramaslik kerak, deb ko‘rsatadi. Chunki, ish 
haqi faqat korxonalar xarajatlarini emas, balki iste’molchilar daromadlarini ham 
ifodalaydi. 
Ishchi kuchiga talab – bu ish haqining muayyan darajasi hamda ishga 
yollashning muayyan shartlarida iqtisodiyot sohalari va korxonalardagi mavjud ish 
joylarida ishchi kuchiga bo‘lgan ehtiyojning puldagi ifodasidir.
2
Muallifning 
fikricha, ishchi kuchiga belgilangan darajada ish haqi to‘lab ishga yollashga qodir 
bo‘lgan ehtiyojdir. Bu o‘rinda ishchi kuchiga umumiy talab va qo‘shimcha talabni 
farqlash juda katta nazariy-uslubiy va amaliy ahamiyat kasb etadi. Ishchi kuchiga 
umumiy talab milliy iqtisodiyot va xorijiy mamlakatlar tomonidan mavjud va 
yangidan yaratilgan barcha (ishchi kuchi bilan band bo‘lgan va band bo‘lmagan) 
ish o‘rinlarida ishchi kuchiga bo‘lgan ehtiyojni namoyon etadi.