Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Agrar inqiroz. 
Qishloq xo‘jaligidagi iqtisodiy inqirozlar agrar inqirozlar deb 
ataladi. Agrar inqirozlar quyidagi shakllarda namoyon bo‘ladi: 1) qishloq xo‘jalik 
mahsulotlarining nisbiy ortiqcha ishlab chiqarilishi, uning sotilmay qolgan juda 

---

533 
katta zaxiralarining to‘planishi; 2) narxlarning pasayishi, daromadlar va 
foydalarning kamayishi; 3) o‘z xarajatlarini qoplay olmasdan, fermerlarning 
ommaviy ravishda xonavayron bo‘lishi, ular qarzlarining ortishi; 4) qishloq aholisi 
o‘rtasida ishsizlarning ko‘payishi. 
Qishloq xo‘jaligida takror ishlab chiqarish o‘ziga xos xususiyatlarga ega 
bo‘lganligi sababli, agrar inqirozlar ham o‘ziga xos xususiyat kasb etadi. Agrar 
inqirozlar sanoat sikllariga qaraganda odatda ancha uzoq vaqt cho‘zilib boradi. 
Birinchi agrar inqiroz XIX asrning 70-yillarida boshlanib, har xil shakllarda 90-
yillar o‘rtasigacha davom etgan edi.Birinchi jahon urushidan keyin, aholining xarid 
qobiliyati juda pasayib ketgan sharoitda, 1920 yil bahorida keskin agrar inqiroz 
boshlanib ketdi va ikkinchi jahon urushining boshlanishga qadar davom etdi. 
Uchinchi agrar inqiroz 1948 yildan boshlanib, 80-yillargacha davom etdi.Agrar 
inqirozlarning cho‘zilib ketishining asosiy sabablari quyidagilar: a) yerga xususiy 
mulk monopoliyasi sharoitida, u qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishining 
rivojlanishida sanoatga nisbatan orqada qolishni taqozo etadi; b) yer rentasining 
mavjud bo‘lishi va uning uzluksiz sur’atda o‘sib borishi. Yer rentasining, avvalo 
absolyut rentaning ko‘payishi qishloq xo‘jalik mahsulotlarini qimmatlashtirib 
yuboradi, buning natijasida uni sotish qiyinlashadi; v) ko‘plab mayda dehqon 
xo‘jaliklarining mavjud bo‘lishi. Mayda ishlab chiqaruvchilar xo‘jalikni asosan 
o‘zi va oilasi uchun zarur tirikchilik vositalarini topish maqsadida yuritadi. Inqiroz 
sharoitida ham ular ishlab chiqarishni qisqartira olmaydilar. Tirikchiliklarini 
o‘tkazish va ijara haqini to‘lash uchun ishlab chiqarishni ilgarigi miqiyoslarda olib 
boraveradilar. Bu hol qishloq xo‘jalik mahsulotlarini nisbiy ortiqcha ishlab 
chiqarishni yana ham ko‘paytirib yuboradi. 
Agrar inqirozlar siklli tavsifga ega bo‘lmaydi. Qishloq xo‘jalik mahsulotlarini 
ortiqcha ishlab chiqarish absolyut tavsifga emas, balki nisbiy tavsifga ega. Chunki 
inqiroz ro‘y bergan mamlakatlarda million-million kishilar doimiy suratda 
ochlikda yashaydi. 
Tashqi omillar ta’sirida yuz beradigan