Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

xususiyatning namoyon bo‘lishi 
Rasmdan ko‘rinadiki, tovardagi ikki tomonlama xususiyat o‘z navbatida 
tadbirkorlik kapitaliga ham o‘tadi. Chunki, u pul, ishlab chiqarish vositalari va 
ishchi kuchi ko‘rinishidagi unumli kapital hamda tayyor tovarlardan iborat bo‘ladi. 
Aniq 
mеhnat 
Abstrakt 
mеhnat 
Mеhnat 
Nafliligi 
(istе'mol 
qiymati) 
Qiymati 
Tovar 
Ishlab 
chiqarish 
vositalari va 
ishchi kuchi 
O‘sish xususi-
yatiga ega 
bo‘lgan qiymat 
Tadbirkorlik 
kapitali 
Bir turdagi naflilik-
ning boshqa turdagi 
naflilikka o‘tishi va 
ko‘payishi jarayoni 
Qiymatning o‘sish 
jarayoni 
Tadbirkorlik 
kapitalining 
harakati jarayoni 
Yangi turdagi 
va ko‘rinish-
dagi naflilik 
O‘tkazilgan va 
qo‘shilgan 
qiymat 
Yangidan 
yaratilgan 
tovar 

---

308 
Ayni paytda, kapital tovarlari o‘sish xususiyatiga ega bo‘lgan qiymatni ham 
namoyon etadi. 
Tadbirkorlik kapitalining harakat jarayoni ikki jihatdan, ya’ni – bir turdagi 
naflilikning sifat jihatdan boshqa turdagi naflilikka o‘tishi va miqdor jihatdan 
ko‘payishi hamda qiymatning o‘sish jarayonidan iborat. 
Tadbirkorlik kapitali va uning harakatidagi ikki tomonlama xususiyat 
pirovardida yangidan yaratilgan tovarning ikki tomoni, birinchidan, sifat jihatdan 
yangi turdagi va ko‘rinishdagi, miqdor jihatdan esa ko‘paygan naflilik, ikkinchidan 
esa, o‘tkazilgan va yangidan yaratilgan qiymatda namoyon bo‘ladi. Tadbirkorlik 
kapitali ishlab chiqarish va muomala jarayonida doimo harakatda bo‘ladi va bu 
harakat jarayonida bir qator bosqichlarni bosib o‘tadi. 
Ishlab chiqarishga sarflanadigan har qanday sarmoya o‘z harakatini 
pul 
shaklidan
boshlaydi. Pul (P) tegishli resurslar bozoridan zarur tovarlar, ya’ni 
ishlab chiqarish vositalari (Iv) va ishchi kuchi (Ik) sotib olishga sarflanadi 
(avanslanadi). Bu holda pul shunchaki tovarlar sotib olishgagina emas, balki ishlab 
chiqarish uchun zarur bo‘lgan iqtisodiy faoliyat omillarini sotib olishga sarflanadi. 
Ushbu muomala sohasida pul kapitali o‘z harakatining birinchi bosqichidan o‘tadi: