Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

 
16.4. Jamg‘arma va investitsiya o‘rtasidagi nisbatni ta’minlash muammolari 
 
Klassik iqtisodchilar nuqtai nazaridagi eng markaziy holat – bu ular 
tomonidan foiz stavkasining ham investitsiyaning, ham jamg‘armaning funksiyasi 
sifatida qaralishi hisoblanadi (16.4-rasm).
Rasmdan ko‘rinadiki, klassik modelni tuzishda tik o‘q bo‘yicha real foiz 
stavkasi, yotiq o‘q bo‘yicha esa jamg‘arma va investitsiya hajmi ko‘rsatkichlari 
joylashtirilgan. Investitsiya va foiz stavkasi o‘rtasida teskari funksional bog‘liqlik 
mavjud: foiz stavkasi qanchalik yuqori bo‘lsa, investitsiya hajmi shu qadar past 
bo‘ladi va aksincha. Jamg‘arma esa to‘g‘ri, o‘suvchi funksional bog‘liqlikka ega, 

---

473 
ya’ni foiz stavkasining yuqori bo‘lishi jamg‘arma darajasining ham yuqori 
bo‘lishiga olib keladi. 
r
S=S(r) 
r
2 
E 
r
0 
r
1
I=I(r) 
0 
S
0
=I
0
S, I 
 
16.4-rasm. Jamg‘arma va investitsiya o‘rtasidagi
muvozanatning klassik modeli
Iqtisodiyotdagi investitsiya va jamg‘arma hajmlari o‘rtasida muvozanat (E 
nuqta)ga erishish uchun foiz stavkasining r
0 
darajasi ta’minlanishi lozim. Foiz 
stavkasi darajasining muvozanat darajasidan chetlanishi (r
1
– past va
r
2 
– yuqori 
bo‘lgan holatlar) investitsiya va jamg‘arma hajmi o‘rtasidagi muvozanatning 
buzilishiga olib keladi. Foiz stavkasining r
1
darajasida investorlar uchun qulay 
narxlarning vujudga kelishi investitsion resurslarga bo‘lgan talabni oshiradi, biroq 
bunday darajada jamg‘arma uchun rag‘bat pasayib ketadi. Natijada investitsion 
resurslar taqchilligi paydo bo‘ladi. r
2 
darajada esa barcha subyektlar uchun 
jamg‘armaning nafliligi oshadi, biroq bunday foiz darajasida barcha investorlar 
ham o‘z faoliyatining foydaliligini ta’minlay olmaydilar. Natijada jamg‘armaning 
ahamiyatli qismi investitsiyalarga aylana olmaydi. 
Keynschilarning investitsiya va jamg‘arma o‘rtasidagi muvozanat modeli o‘z 
tuzilishiga ko‘ra klassik modeldan farq qiladi. Bunda eng markaziy nuqta – 
J.M.Keyns tomonidan jamg‘arma foiz stavkasining emas, balki daromadning 
funksiyasi deb qaralishi hisoblanadi: 
)
(
Y
S
S

. Investitsiya esa, klassik modeldagi 
singari, foiz stavkasining funksiyasi deb olinadi: 
)
(
r
I
I

. Ya’ni, keynscha 
konsepsiyaning asosida jamg‘arish va investitsiya darajalarining boshqa-boshqa 
omillar ta’sirida o‘zgarishi yotadi. Keynscha modelning mohiyatini quyidagi rasm 
orqali izohlash mumkin (16.5-rasm).

---

474 
S,I 
S 
E
F
I
F
E 
I 
0 
N 
F
NI