Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti sh. Shodmonov iqtisodiyot nazariyasi

Milliy hisoblar tizimi (MHT)
– bu barcha asosiy iqtisodiy 
jarayonlarni, takror ishlab chiqarish sharoitlari, jarayonlari va natijalarini 
tavsiflovchi o‘zaro bog‘liq makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, tasniflar va 
guruhlar tizimi.
MHT BMT tomonidan e’lon qilingan «Milliy hisoblar va yordamchi jadvallar 
tizimi» nomli hujjat asosida xalqaro statistikada standart tizim sifatida 1953 yildan 
boshlab qo‘llanila boshladi. Shu davrdan (1953 yildan) buyon to bugungi 
kungacha MHT to‘rt marta o‘zgartirilib, takomillashtirildi. Lekin u hali ham 
takomillashtirishga muhtoj. Hozirgi davrda dunyoning 100 dan ortiq 

---

426 
mamlakatlarida, shu jumladan O‘zbekistonda mazkur tizimning takomillashtirilgan 
shakli qo‘llanilmoqda. 
O‘zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin, ya’ni 1993 yildan boshlab 
MHTdan foydalana boshladi. Q.Mambetjanovning fikricha, hozirgi kungacha 
milliy hisoblar tizimining rivojlanishini yettita bosqichga
ajratib o‘rganish 
maqsadga muvofiq.
Birinchi bosqich
XVII asrning ikkinchi yarmidan 1930 yilgacha bo‘lgan 
davrni o‘z ichiga olib, unda milliy hisoblar tizimi ilk bor shakllana boshladi. Bu 
bosqichda asosiy e’tibor milliy boylik va daromad ko‘rsatkichlarini hisoblashga 
qaratilgan. Lekin, bu bosqichda milliy hisobchilik yagona bir tizim sifatida 
shakllanmadi.
Ikkinchi bosqich
o‘tgan asrning 30-yillaridan boshlandi va unda keynschilik 
ta’limoti muhim o‘rin tutdi. Bu bosqichda asosiy e’tibor milliy boylik va milliy 
daromadni hisoblash usullarini takomillashtirish, iste’mol, jamg‘arma va 
investitsiyalarning harakatini tahlil qilish, makroiqtisodiy tahlil uchun zarur 
axborot tizimini shakllantirish, uning davlat hokimiyatini boshqarishdagi rolini 
oshirish va milliy hisoblar tizimining ayrim ko‘rsatkichlariga aniqliklar kiritishga 
qaratildi.