Motivatsiya: mohiyat, asosiy nazariyalar va tasniflar

O'smirlik davrida o'quv motivatsiyasi shakilanishining psixalogogik xususiyatlari

1 Motivatsiya: mohiyat, asosiy nazariyalar va tasniflar

2 O'rganish motivatsiyasi
3 O'smirlik davrida ta'lim faoliyati uchun motivatsiya xususiyatlari
Adabiyotlar ro'yxati

O'smirlik davrida o'quv faoliyati motivatsiyasining nazariy asoslari
1 Motivatsiya: mohiyati, asosiy nazariyalari va tasniflari
Motivatsiya ichki va tashqi psixologiyaning asosiy muammolaridan biridir. Zamonaviy psixologiyaning rivojlanishi uchun uning ahamiyati inson faoliyati manbalarini, uning harakatini, xatti-harakatlarini rag'batlantiruvchi kuchlarini tahlil qilish bilan bog'liq. Biror kishini faoliyatga nima undaydi, u nimaga undaydi, degan savolga javob uni sharhlash uchun asosdir.
Motivatsiya muammosining murakkabligi va ko'p qirrali tabiati uning mohiyatini, tabiatini, tuzilishini, shuningdek uni o'rganish usullarini tushunishga bo'lgan yondashuvlarning ko'pligini belgilaydi (B. G. Ananiev, S. L. Rubinstein, M. Argyle, V. G. Aseev, J. Atkinson, L. I. Bojovich, K. Levin, A. N. Leontiev, M. Sh. Magomet-Eminov, A. Maslou, J. Nutten, 3. Freyd, P. Fress, V. E. Chudnovskiy, P. M. Jacobson va boshq.).
Motiv (lotincha. Movere - harakatda, surish) - 1) mavzu ehtiyojlarini qondirish bilan bog'liq faoliyatni rag'batlantirish; 2) ma'lum bir kuchning sub'ektga yo'naltirilgan faoliyati; 3) amalga oshirilayotgan faoliyat yo'nalishini tanlashni belgilovchi va belgilaydigan ob'ekt (material yoki ideal); 4) shaxsning xatti-harakatlari va harakatlarini tanlashning asosini anglagan sabab.
Darhaqiqat, turli xil psixologik hodisalar, masalan:
Niyatlar, g'oyalar, g'oyalar, his-tuyg'ular, tajribalar (L.I. Bojovich<#"justify">Eng to'liq va umumlashtirilgan bu L.I tomonidan taklif qilingan motivning ta'rifidir. Bozovic: "Sababi - bu faoliyat ... tashqi dunyo ob'ektlari, g'oyalar, g'oyalar, his-tuyg'ular va tajribalar motiv sifatida harakat qilishi mumkin. Bir so'z bilan aytganda, ehtiyojning hammasi mujassamlashgan ”.
Motivatsiya - tananing faoliyatini qo'zg'atadigan va uning yo'nalishini aniqlaydigan motivatsiya. "Motivatsiya" atamasi keng ma'noda, psixologiyaning barcha sohalarida qo'llaniladi, odamlar va hayvonlarning maqsadli harakatlarining sabablari va mexanizmlarini o'rganadi.
"Motivatsiya" tushunchasi "motiv" tushunchasiga qaraganda kengroqdir, chunki u shaxsning xatti-harakatlarning tashqi va ichki omillarini o'zaro bog'lashning murakkab mexanizmi bo'lib, u faoliyatning aniq shakllarini, yo'nalishini, shuningdek amalga oshirish usullarini belgilaydi.
"Motivatsiya" so'zi zamonaviy psixologiyada ikki ma'noda ishlatiladi: xatti-harakatni belgilovchi omillar tizimini anglatuvchi va ma'lum bir darajadagi xatti-harakatni rag'batlantiruvchi va qo'llab-quvvatlovchi jarayonning xarakteristikasi sifatida.
Kengroq bu "motivatsion soha" tushunchasi bo'lib, u shaxsning affektiv va ixtiyoriy sohasini (L. S. Vygotskiy), ehtiyojlarni qondirish tajribasini o'z ichiga oladi. Umumiy psixologik nuqtai nazardan, motivatsiya - bu odamning faoliyatini bevosita belgilab beradigan ehtiyojlar, qiziqishlar, inklyuziyalar, maqsadlar, ideallar ko'rinishida ochiladigan xatti-harakatlarning harakatlantiruvchi kuchlarining murakkab birikmasi. Ushbu nuqtai nazardan, so'zning keng ma'nosida motivatsiya shaxsning o'ziga xos xususiyatlari "tortib olinadigan" yadro sifatida tushuniladi: yo'nalish, qiymat yo'nalishi, munosabat, ijtimoiy taxminlar, da'volar, hissiyotlar, ixtiyoriy fazilatlar va boshqa ijtimoiy-psixologik xususiyatlar. Shaxsda motivatsiya tushunchasi barcha turdagi motivlarni o'z ichiga oladi: motivlar, ehtiyojlar, qiziqishlar, intilishlar, maqsadlar, g'oyalar, motivatsion munosabatlar yoki qarashlar, ideallar va boshqalar. Shunday qilib, yondashuvlarning xilma-xilligiga qaramay, motivatsiya ko'pchilik mualliflar tomonidan insonning xulq-atvori va faoliyatini belgilaydigan psixologik jihatdan turli xil omillar tizimi sifatida tushuniladi.
Inson xatti-harakatlarini rag'batlantirish muammosi qadimgi davrlardan beri olimlarning e'tiborini jalb qildi. Ko'plab motivatsion nazariyalar qadimgi faylasuflar orasida ham paydo bo'la boshladi. XIX asrgacha bo'lgan davrda ko'plab ilmiy yondashuvlar ikkita falsafiy yo'nalishda: ratsionalizm (inson xatti-harakatlarining motivatsion manbai faqat inson ongida, ongida va irodasida namoyon bo'ladi) va hayvonlar uchun irratsionalizm (avtomatika nazariyasi, refleks ta'limoti) o'rtasida joylashgan.
XIX asrning ikkinchi yarmida C. Darvin odamlar va hayvonlarning ba'zi umumiy ehtiyojlari, instinkti va o'zini tutish shakllariga e'tibor qaratdi. Ushbu nazariya ta'siri ostida inson instinktlarini o'rganish boshlandi (Z. Freud, I.P. Pavlov va boshqalar). Ammo bu nazariyalarning kamchiliklari bor edi, chunki odamning fe'l-atvori hayvonlarning fe'l-atvoriga o'xshashligi bilan izohlanadi.
XX asr boshlarida biologik ehtiyojlar, drayverlar va instinktlar nazariyalarida ikkita yangi yo'nalish paydo bo'ldi:
1. Xatti-harakat (xulq-atvorist) motivatsiya nazariyasi (E. Tolman, C. Xall, B. Skiner). Xulosa sxema bilan tushuntirildi: "stimul-javob".
2. Yuqori asabiy faoliyat nazariyasi (IP Pavlov, NA Bernstein, P.K. Anoxin, EN Sokolov). Harakatlarni psixofiziologik tartibga solish asosida xulq-atvor.
30-yillardan boshlab, motivatsiya nazariyalari faqat odamga murojaat qilina boshladi. G. Myurreyning kontseptsiyasi juda mashhur edi, unda u boshlang'ich (organik) va ikkilamchi (tarbiya va o'qitish natijasida vujudga keladigan) ehtiyojlar ro'yxatini taklif qildi.
A.Maslou motivatsiyani o'rganishda, inson ehtiyojlarining ierarxiyasini va ularning tasnifini yaratishda katta hissa qo'shdi. U quyidagi ehtiyojlar turlarini aniqlaydi.
1. Asosiy ehtiyojlar:
a) inson hayotini bevosita ta'minlaydigan fiziologik ehtiyojlar. Bular ichish, ovqatlanish, dam olish, boshpana, jinsiy ehtiyojlar;
b) xavfsizlik va xavfsizlikka bo'lgan ehtiyoj (shu jumladan kelajakka ishonch), ya'ni o'zingizni himoyalashni his qilish, muvaffaqiyatsizliklar va qo'rquvlardan xalos bo'lish istagi.
2. Ikkilamchi ehtiyojlar:
a) boshqalar tomonidan biron bir narsaga, yordamga, mehrga, ijtimoiy munosabatlarga tegishli bo'lgan hissiyotlarni o'z ichiga olgan ijtimoiy ehtiyojlar;
b) sizni boshqalar tomonidan hurmat qilish, hurmat qilish zaruriyati, shu jumladan o'z-o'zini hurmat qilish;
v) estetik va kognitiv ehtiyojlar: bilish, go'zallik va h.k.;
d) o'zini ifoda etish, o'zini namoyon qilish zarurati, ya'ni o'z shaxsiyatining qobiliyatlarini anglash, o'z nuqtai nazarida o'z ahamiyatini oshirish istagi;
A.Maslou ierarxik tizimida shunday qoida mavjud: "Harakatlanish tizimining har bir keyingi bosqichi faqat oldingi barcha bosqichlar amalga oshirilganda muhimdir." Bundan tashqari, muallifning so'zlariga ko'ra, ularning rivojlanishida atigi bir necha kishi oxirgi bosqichga (1% ozgina) yetadi, qolganlari esa buni istashmaydi. Optimal motivatsiyani amalga oshirishda muhim rol quyidagi ehtiyojlarni amalga oshirish bilan o'ynaydi: muvaffaqiyat, tan olish, ish va o'qishni maqbul tashkil etish, o'sish istiqbollari.
X. Xekxauzenda motivatsiya nafaqat inson faoliyatini belgilaydi (belgilaydi), balki tom ma'noda aqliy faoliyatning barcha sohalarini qamrab oladi. "Motiv" tushunchasi, uning fikricha, ehtiyoj, motivatsiya, jalb qilish, moyillik, istak va boshqalar kabi tushunchalarni o'z ichiga oladi. Motiv "shaxs - atrof" munosabatlarining maqsadli holati bilan belgilanadi. Motivlar individual rivojlanish jarayonida insonning atrof-muhitga nisbatan barqaror baho munosabati sifatida shakllanadi. Odamlar har xil niyatlarning individual ko'rinishlarida (xarakteri va kuchi) farq qiladi. Turli xil odamlar turli xil bo'ysunuvchi guruhlarga (ierarxiyalarga) ega bo'lishi mumkin. Biror bir vaqtda odamning xatti-harakati har qanday yoki barcha mumkin bo'lgan sabablar bilan emas, balki ushbu maqsadlarda maqsadga erishish imkoniyati (samarali niyat) bilan bog'liq bo'lgan eng yuqori niyatlar bilan rag'batlantiriladi. Niyat kuchga ega, ya'ni. Maqsadga erishilgunga qadar yoki o'zgargan sharoitlar boshqa odam uchun boshqa sababni yanada shoshilinch holga keltirmaguncha xatti-harakatni rag'batlantirishda ishtirok etadi.
Motivdan farqli o'laroq, motivatsiya H.Xekxauzen tomonidan ma'lum bir motiv bo'yicha harakatga rag'bat sifatida belgilanadi. Motivatsiya deganda har xil mumkin bo'lgan harakatlardan tanlash jarayoni tushuniladi, harakatni ma'lum bir motivga xos bo'lgan shartlarga erishish uchun yo'naltiradigan va yo'naltiradigan va ushbu yo'nalishni qo'llab-quvvatlaydigan jarayon.
Nazariy jihatdan, D.K. Makelandning ta'kidlashicha, insonning barcha motivlari va ehtiyojlari uning ontogenetik rivojlanishi davomida shakllanadi. Bu erda motiv ba'zi bir umumiy maqsad shartlariga, qoniqish turlari yoki natijalarga erishish istagi. Muvaffaqiyatga erishish motivi inson xatti-harakatlarining asosiy sababi sifatida qaraladi.
Mahalliy psixologiyada motivatsiya muammolari sohasidagi asosiy ilmiy ish A.N. tomonidan yaratilgan insonning motivatsion sohasi faoliyatining kelib chiqishi nazariyasi hisoblanadi. Leontiev, unda insoniy motivlar amaliy faoliyatda o'z manbalariga ega. Rus psixologiyasida motivatsion sohani o'rganishni aniqlaydigan asosiy uslubiy tamoyil motivatsiyaning dinamik va mazmunli tomonlarining birligini ta'minlashdir. Ushbu tamoyilning faol rivojlanishi inson munosabatlari tizimi (V.N. Myasishchev), motivlarning integratsiyasi va ularning semantik konteksti (S.L. Rubinshteyn), shaxsiyat yo'nalishi va xulq-atvor dinamikasi (L.I. Bojovich, V) kabi muammolarni o'rganish bilan bog'liq. E. Chudnovskiy), faoliyatdagi yo'nalish (P.Ya.Xalperin) va boshqalar. V.G Alekseevning ta'kidlashicha, insonning motivatsion tizimi berilgan motivatsion doimiylarning oddiy qatoriga qaraganda ancha murakkab tuzilishga ega. U o'z-o'zidan amalga oshiriladigan munosabatlarni, hozirgi haqiqiy intilishlarni va hozirgi paytda aktual bo'lmagan, ammo inson uchun muhim funktsiyani bajaradigan va uning motivatsiyasining keyingi rivojlanishiga semantik nuqtai nazarni o'z ichiga oladigan juda keng doirada tasvirlanadi. kundalik hayotning hozirgi tashvishlari o'z ma'nosini yo'qotmoqda.
B. I. Dodonovni to'rt tarkibiy qismdan ajratish motivatsiya tuzilishini o'rganish uchun zarur edi: faoliyatdan zavqlanish, uning bevosita natijasi bo'lgan odam uchun ahamiyat, odamga bosim o'tkazadigan faoliyat uchun "rag'batlantiruvchi" mukofot. Birinchi tarkibiy qism shartli ravishda motivatsiyaning “hedonik” komponenti deb nomlanadi, qolgan uchtasi uning maqsadli tarkibiy qismidir. Birinchisi va ikkinchisi faoliyatning o'ziga yo'naltirilganligi, unga yo'naltirilganligi (uning jarayoni va natijasi), uchinchi va to'rtinchi qayd qilingan tashqi ta'sir omillari (faoliyatga nisbatan salbiy va ijobiy) mukofot va jazodan qochish sifatida belgilanadi. , J. Atkinsonning so'zlariga ko'ra, yutuq motivatsiyasining tarkibiy qismlari. Ta'lim faoliyatining tuzilishi bilan bog'liq bo'lgan motivatsion tarkibiy qismlarning bunday tarkibiy namoyishi ta'lim motivatsiyasini tahlil qilish uchun juda samarali bo'ldi. Motivatsiyani va uning tarkibiy tuzilishini talqin qilish insonning asosiy ehtiyojlari nuqtai nazaridan amalga oshiriladi (X. Myurrey, J. Atkinson, A. Maslou va boshqalar).
Shuningdek, motivatsiya ta'rifiga shaxsning o'zi intellektual-emotsional-ixtiyoriy sohasi xususiyatlari nuqtai nazaridan murojaat qilish tavsiya etiladi. Shunga ko'ra, insonning yuqori ma'naviy ehtiyojlari axloqiy (intellektual, kognitiv va estetik) ehtiyojlar (motivlar) sifatida ifodalanishi mumkin. Ushbu motivlar hissiyotlar, qiziqishlar, odat va h.k. kabi fikrlar bilan chambarchas bog'liq bo'lgan insonning ma'naviy ehtiyojlari, ehtiyojlarini qondirish bilan bog'liq. Ya'ni, eng yuqori ijtimoiy, ma'naviy sabablar (ehtiyojlar) shartli ravishda uchta guruhga bo'linishi mumkin:
) intellektual kognitiv sabablar (ehtiyojlar),
) axloqiy va axloqiy sabablar,
) hissiy va estetik sabablar.
Shunday qilib, mahalliy va xorijiy psixologlar orasida motivatsiya mohiyatini, ularning xabardorligini, shaxs tuzilishidagi o'rnini bir nechta tushunish mavjud.