Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti samarqand filiali iqtisodiyot fakulteti

---

1 
OʻZBEKISTON RESPUBLIKASI 
OLIY VA OʻRTA MAXSUS TAʼLIM VAZIRLIGI

 
TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
 
 
IQTISODIYOT FAKULTETI
OZIQ-OVQAT VA QISHLOQ XOʻJALIGI IQTISODIYOTI 
KAFEDRASI 
 
AGROBIZNESNI TASHKIL ETISH VA 
BOSHQARISH
 fanidan 
MAʻRUZALAR MATNI 
Bilim sohasi: 
200000 
- Ijtimoiy fanlar, jurnalistika va axborot 
Taʼlim sohasi: 
230000 
- Iqtisod 
Taʼlim yoʻnalishi: 
5233300 - Agrobiznes va investitsiyaviy faoliyat 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Samarqand – 2021
 

---

189
11-MAVZU. AGROBIZNESDA ISHLAB CHIQARISH IQTISODIY 
SAMARADORLIGI 
Reja 
1. Ishlab chiqarishning samaradorlik mohiyati.
2. Qishloq xoʻjaligining yalpi va tovar mahsulot haqida tushuncha.
3. Yalpi mahsulotni koʻpaytirish, uning tovarlilik darajasini oshirish yoʻllari.
4. Yalpi mahsulotini koʻpaytirishning ekstensiv va intensiv yoʻllari. 
Tayanch iboralar:
Ishlab chiqarishning samaradorlik. Samara va samaradorlik. 
Korxona foydasi. Qishloq xoʻjaligining yalpi va tovar mahsuloti. Yalpi mahsulot. 
Tovarlilik darajasi 
 
1. Ishlab chiqarishning samaradorlik mohiyati. 
Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishida mahsulot yetishtirish jarayonida jonli va 
buyumlashgan mehnat xarajatlari sarflanib, qishloq xoʻjaligi ishlab chikarishi iqtisodiy 
samaradorligi umumiy koʻrinishda ishlab chiqarishning natijasi, jonli va buyumlashgan 
mehnat xarajatlari oʻrtasidagi nisbat bilan ifodalanadi. Qishloq xoʻjaligi ishlab 
chiqarishining iqtisodiy samaradorligini oshirishning obʼyektiv zarurligi mamlakat 
iqtisodiy rivojlanishining hozirgi bosqichidagi bir qator xususiyatlar va doimiy 
harakatdagi omillarning yigʻindisiga bogʻliq. Qishloq xoʻjalik ishlab chiqarishi 
samaradorligini oshirish oziq-ovqat va xom ashyoga boʻlgan talabning oʻsib borishi, 
mahsulot sifatiga boʻlgan talabning kuchayishi, ba’zi ishlab chiqarish resurslarining 
chegaralanganligi, ishlab chiqarish vositalari qiymatining oʻzgarishi va boshqalarni 
koʻrsatib turadi. 
Hozirgi bosqichdagi jamiyatning rivojlanishi qishloq xoʻjaligi ishlab 
chiqarishining iqtisodiy samaradorligini oshirish imkoniyatini kengaytiradi. 
Mamlakatda toʻplangan iqtisodiy potensial, fan va texnikaning rivojlanishi, 
malakali kadrlar, ommaning faolligi, ularni tajribasi, shuningdek yuqori pirovard 
natijalarga ommaning moddiy qiziqishining oʻsishi oʻsimchilik va chorvachilik 
mahsulotlari ishlab chiqarishini koʻpaytirishga sharoit yaratadi, tannarxni pasaytirish 
va rentabellikni oshirish imkoniyatlaridan oqilona foydalanishga imkon beradi. 
Qishloq xoʻjaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligini oʻrganishda 
«Samara» va «Samaradorlik» - tushunchalarini bir-biridan farqlash kerak. 
«Samara» tushunchasi qandaydir jarayonning natijasini bildiradi. Umumiy 
koʻrinishda har qanday ishlab chiqarishning samarasi shaklida uning vazifasi - ishlab 
chiqarishda biror bir tadbirni qoʻllash natijasida ishlab chiqarishning maqsadini amalga 
oshiruvchi pirovard mahsulot yuzaga chiqadi. Bir tomondan, u oʻz tarkibiga ma’lum 
davrdagi harakatdagi ishlab chiqarish resurslarining moddiy natijasi yigʻindisini oladi, 
boshqa tomondan - ishlab chiqarishning pirovard maqsadi faqat bevosita ishlab 
chiqarilgan moddiy boyliklarning hajmida mujassamlashgan boʻladi. 
«Samara»- qishloq xoʻjalik mahsulotlari shaklida (natura va pulda) ishlab 
chiqarish resursi, xarajat, foyda tarzida esa iqtisodiy, shuningdek xodimlarning yashash 
va ishlash sharoitini ham aks ettiruvchi ijtimoiy oʻsish boʻlishi mumkin. 
Lekin samara qanchalik muhim boʻlsa ham, oʻz-oʻzidan kishining mehnat 

---

190
faoliyatini toʻliq xarakterlamaydi, qanday resurs (xarajat)lar evaziga olinganligini 
koʻrsatmaydi. Bir xil samara turli usul bilan, resurslardan turlicha darajada foydalanish 
orqali olingan boʻlishi mumkin va aksincha, bir xil resurslar turli samara berishi 
mumkin. Shuning uchun erishilgan samarani shu samarani olishda qatnashgan resurslar 
bilan taqqoslash zaruriyati kelib chiqadi. 
Bundan koʻrinadiki, samara(natija) deb atalgan absolyut miqdor bilan bir 
qatorda yana bir absolyut miqdor - qoʻllanilgan yoki iste’mol qilingan resurslarni(joriy 
ishlab chiqarish xarajatlari) hajmini bilish zarurligini keltirib chiqaradi.