1 -mashg’ulot Lyenar-Shipar turg‘unlik mezoni

1 -Mashg’ulot
Lyenar-Shipar turg‘unlik mezoni.
Avtomatik boshqarish nazariyasida strukturaviy grafik bu ular orasidagi ulanishlarni ko'rsatadigan dinamik aloqalar to'plami shaklida boshqaruv tizimining grafik tasviridir. Blok sxemalarni tizimning ma'lum tenglamalari asosida tuzish mumkin va aksincha, tizim tenglamalarini blok diagrammasidan olish mumkin. Bundan tashqari, birinchi vazifa har xil echimlarga ega bo'lishi mumkin (turli xil tuzilmaviy sxemalar), ikkinchi vazifa har doim bitta echimga ega.
Strukturaviy diagrammadagi zveno (1.1-rasm) shartli ravishda kirish va chiqish qiymatlari ko’rsatilgan holda, shuningdek, uning ichidagi uzatish funktsiyasi bilan to'rtburchak sifatida belgilanadi.


1.1-rasm. Strukturaviy sxemada dinamik zvenoning shartli belgilanishi.

Algebraik summatorlar (1.2-rasm) sektorlarga bo'lingan aylana shaklida tasvirlangan.bu sektorlarga yonida qo’shiluvchi bilan


1.2-rasm. Strukturaviy sxemada summatorlarning belgilanishi.

yo’naltirgich qo’yiladi. Yig’indi bu sektorlarning biridan chiquvchi yo’naltirgich bilan belgilanadi. Manfiy qo’shiluvchi «» belgisi orqali yoki qoraytirilgan sector orqali belgilanishi mumkin.

1.3-rasm. Strukturaviy sxemalarda tugunlarning shartli belgilanishi.

Strukturaviy sxemalarda tugunlardan ham foydalanish mumkin. Bunda ular aloqa liniyalarida nuqtalar orqali belgilanadi. Tugundan chiquvchi barcha yo’naltirgichlar bir xil qiymatga ega.


1.1-masala
O’zgarmas tok generatori kuchlanishini avtomatik rostlash tizimining funksional sxemasini tuzish.
Yechish:
Rostlash tizimining prinsipial sxemasi 1.1-rasmda keltirilgan. Tizim quyidagicha ishlaydi: rostlanadigan kattalik  generator U_g kuchlanishiga proporsional teskari bog‘lanish kuchlanishi U_t.b. taqqoslash kuchlanishi U_t bilan solishtiriladi. U_t - U_t.b. kuchlanishlar farqi elektron kuchaytirgich K, generator G ning qo’zg’atuvchisi hisoblangan ko‘ndalang maydonli elektromashinaviy kuchaytirgichi EMK ning manba boshqarish chulg‘ami BCH kirishiga keladi. Tizimning dinamik ustuvorligini ta’minlash uchun EMK kuchlanshi bo’yicha kondensator S va rostlovchi qarshilik R_s yordamida amalga oshiriladigan mo’tadillovchi mahalliy teskari bog’lanish nazarda tutilgan. Asosiy teskari bog’lanish kattaligi rostlagich qarshilik R_o orqali o‘rnatiladi.




1.1-rasm. O‘zgarmas tok generatori kuchlanishini avtomatik rostlash tizimining soddalashtirilgan prinsipial sxemasi

Avtomatik rostlash tizimini funksional bo‘laklarga ajratganda, birinchi navbatda generator G ni ko‘rsatamiz. Uni rostlash ob’ekti RO sifatida qaraymiz. Generatorga rostlovchi ta’sir hisoblangan qo‘zg‘atish kuchlanishi U_gq va to‘lqinlantiruvchi ta’sir  I_yu yuklama toki ta’sir qiladi.

Rostlanadigan U_g kuchlanishi asosiy teskari bog‘lanish elementi TB_as orqali U_t.b kuchlanishiga aylantiriladi va taqqoslash elementi TE yordamida U_t kuchlanishi bilan solishtiriladi. Kuchaytirgich elementi sifatida elektron kuchaytirgich K qabul qilingan, EMK esa ushub holda bajaruvchi element BE hisoblanadi.
SR_s mo‘‘tadillovchi konturni mahalliy teskari bog‘lanish elementi TB_m sifatida tasavvur qilamiz. Uning kirish kattaligi EMK kuchlanishi, chiqish kattaligi kuchaytirgich kirishiga beriladigan mahalliy teskari bog‘lanish signali hisoblanadi U_t - U_t.b. asosiy signaldan hisoblanadigan U_o kuchlanishidir.
Generator kuchlanishini rostlash tizimini keltirilgan elementlarga bo‘lgach, 1.2-rasmda keltirilgan funksional sxema hosil bo‘ladi.


1.2-rasm. O‘zgarmas tok generatori kuchlanishini avtomatik rostlash tizimining funksional sxemasi
1.2-masala
Ikki fazali asinxron dvigatelli oddiy tizimning funksional sxemasini tuzing.
Yechish:
Kuzatuvchi tizimning prinsipial sxemasi 1.3-rasmda keltirilgan. Tizim quyidagi prinsip bo‘yicha ishlaydi. Tizimning kirish va chiqish o‘qi holatini P potensiometr harakatlantirgichi bog‘langan DR mexanik differensiali taqqoslaydi. Ikkilangan triod L asosida yig‘ilgan bir kaskadli U lampali kuchaytirgichda P potensiometrdan olinadigan U_s kuchlanish kuchaytiriladi. Ikki fazali asinxron dvigatelning boshqaruvchi chulg‘amiga kuchaytirgichning chiqish kuchlanishi U_k beriladi. Asinxron dvigatelning boshqaruvchi chulg‘ami potensiometr ulangan o‘zgaruvchan kuchlanish manbaidan ta’minot oladi. Chiqish transformatorining ikkinchi chulg‘amiga parallel ulangan S kondensator, U_k kuchlanishini dvigatel qo‘zg‘atish chulg‘amining kuchlanishiga moslashtirish vazifasini bajaradi.


1.3-rasm. Ikki fazali asinxron sodda dvigatelli kuzatuvchi tizimning prinsipial sxemasi
Mexanik diferensialni taqqoslash elementi TE, potensiometrni o‘zgartiruvchi element O‘E deb qabul qilsak, 1.4-rasmda keltirilgan funksional sxemaga ega bo‘lamiz. Sxemada asinxron dvigatel reduktor bilan birga bitta bajaruvchi elementda BE joylashtirilgan.


1.4-rasm. tizimning funksional sxemasi
1.3-masala
Quyida keltirilgan sinxron generator-mashina tizimining funksional sxemasini quring.

1.5-rasm. Sinxron generatorning qo’zgatish tizimi prinsipial sxemasi