Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

117 
11-bob 
 
LOGISTIKA TIZIMI BOSHQARUVINI TASHKIL ETISH 
 
11.1. Boshqaruvning asosiy funksiyalari 
 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakatning sanoatlashgan firmalarida 
material - texnika ta’minotini tashkil etishning ikki shakli qo‘llaniladi: 
markazlashgan va markazlashmagan. Bu shakllarning har biri (ta’minot va sotuv) 
o‘ziga xos guruhlangan va yoyilgan ta’minot sotuv xizmatidir. Guruhlangan 
xizmatda uning barcha bo‘limlari alohida funksiya (ta’minot, sotuv, zahiralarni 
saqlash, tashish va boshqalar)larni bajaradi. Yoyilgan xizmatlar uchun ikki yoki 
undan ortiq bo‘limlar bo‘yicha chiziqli bo‘limlarni bo‘lib-bo‘lib joylashtirish 
xarakterlidir.
Odatda material-texnika ta’minotini boshqarishning markazlashtirilgan shakli 
bir turdagi mahsulotni ishlab chiqaradigan firmalar va bitta mintaqada faoliyat 
yurituvchi korxonalarda qo‘llaniladi. Boshqarishning markazlashtirilmagan shakli 
turli xil mintaqada joylashgan va bir xil yoki bir necha xil mahsulotlar ishlab 
chiqarishga ixtisoslashgan firmalarda qo‘llaniladi. Ba’zan boshqaruvning aralash 
shaklidan foydalaniladi. Moddiy-texnika ta’minotini markazlashtirishda muomala 
harajatlarini qisqartirishga ta’minotchilardan katta miqdordagi tovarlarni qabul 
qilib olish va ularni chegirmali narxlarda sotib olish orqali erishiladi. 
Markazlashtirilmagan shaklda ta’minot xizmati tashkiloti, ishlab chiqarish va 
sotish bo‘limi nisbatan kam miqdordagi xomashyo va mahsulotlarni sotib oladilar 
va natijada yetkazib berish harajatlari bo‘ladi. Moddiy texnika ta’minoti muomala 
harajatlarini har bir ishlab chiqarish bo‘limida va korxona faoliyatida material 
zahiralarini kamaytirish hisobiga qisqartiradi.
Markazlashgan boshqaruvning guruhlangan xizmat shakli 30-chizmada 
ko‘rsatilgan. Moddiy texnika ta’minoti korxona ichidagi material oqimlar harakati 
uchun kirib kelayotgan xomashyo, yarim tayyor mahsulot va tayyor mahsulot 
(iste’molchilarga jo‘natilgan), shuningdek kerakli vaqt va talab qilingan miqdorda 
barcha zarur materiallarni ishlab chiqarish jarayonini ta’minlash uchun javobgarlik 
oladi. 
Materiallar boshqaruvi xizmatini bunday tashkil qilish firmaning vitse - 
prezidentiga bo‘ysunadi va ba’zan ishlab chiqarish xizmati va yagona bo‘limdagi 
loyihalashtirish bilan birlashgan bo‘lishi mumkin. Bu chizma bo‘yicha firmaning 
prezidenti va vise-prezidenti har bir bo‘linmani, shu jumladan moliyaviy masalalar,
bozor siyosati masalalari, mahsulotlarni ishlab chiqarish, tadqiqotlar olib borish 
va nihoyat moddiy-texnika ta’minoti masalalarini boshqarib boradi. Moddiy-
texnika ta’minoti xizmati chizmada ko‘rsatilganidek, markazlashgan boshqaruvda 
bo‘ladi va bevosita nafaqat ta’minot va mahsulotni sotish, balki uni ishlab 

---

118 
chiqarishni rejalashtirish va nazorat qilishni ham ta’minlaydi. Ushbu chizma katta 
miqdordagi tovarlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan firmalarda qo‘llaniladi.