Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti q. A. Dadaboyev

Logistika doirasi
(lead time; logistical cycie; replenishment lead time) - 
tovarlarni yetkazib berishga, ishlab chiqarish vositalarini yetkazib berishga 
buyurtmalarni rasmiylashtirish va buyurtma qilingan mahsulotni iste’molchining 
omboriga yetkazib berish o‘rtasidagi oraliq. Umumiy ko‘rinishda logistika doirasi 
quyidagi ko‘rinishlardan iborat bo‘ladi:
1. Buyurtmani shakllantirish va uni belgilangan tartibda rasmiylashtirish 
vaqti.
2. Buyurtmani yetkazib beruvchiga yetkazish yoki uzatish vaqti. Bu vaqt 
zamonaviy axborot vositalari (telefaks va boshqalar) dan foydalanishda nazarga 
ilmaydigan darajada kichik va aloqaning an’anaviy vositalari (pochta) uchun juda 
katta.
3. Yetkazib beruvchi tomonidan buyurtmaning bajarilish vaqti quyidagilarni 
o‘z ichiga oladi:
- buyurtmani bajarish uchun yetkazib berilishini kutish vaqti;
- buyurtmaning bajarilish vaqti, texnologik vaqtdan operatsiyalar o‘rtasidagi 
to‘xtashlar vaqtidan va boshqalardan yoki buyurtma mavjud zahiradan bajarilsa, 
butlash vaqtidan vujudga keladi.
4. Tayyor mahsulotlarni buyurtmachiga yetkazib berish vaqti. Mahsulotlarni 
ishlab chiqarish iste’molchiga (sanoat korxonasi) yoki sotishga (savdo korxonasi) 
tayyorlashga vaqt ham logistika davri tartibida qo‘yib chiqishi mumkin. 

---

206 
Iste’mol nuqtai nazaridan (3) va (4) ko‘rinish logistika doirasining eng 
muhim elementlaridan bo‘ladi, ular uning uchun qisman boshqariladigan yoki 
boshqarilmaydigan bo‘ladilar. Bu elementlar yetkazib beruvchini tanlash va 
baholash nuqtai nazaridan ham eng muhim bo‘ladi. Bir qator mualliflar 
(D.Bauersoks, G.Zens va boshqalar) ishlab chiqarishning texnik belgilanishdagi 
mahsulotlarga nisbatan ma’nosi bo‘yicha yaqin bo‘lgan «Moddiy oqimlar 
doirasi» atamasidan foydalanadilar. 
Logistika doirasi va «Ishlab chiqarish doira»si tushunchalarining o‘zaro 
aloqasi ko‘pchilikda qiziqish uyg‘otadi. Bu tushunchalar «butun bir qism» (yakka 
ishlab chiqarish hollarida) assotsiativ munosabatda yoki boshqa munosabatlarda 
(masalan, agar gap mahsulotlarning ommaviy ishlab chiqarilishi haqida bo‘lsa, 
uning kastomizatsiyasiz kesishishi) bo‘lishi mumkin. Logistika doirasi 
tushunchasidan logistika tizimlari va boshqalarni loyihalashtirishda logistika 
maqsadlarini shakllantirishda foydalaniladi. Zamonaviy ilmiy - texnik inqilob 
sharoitlarida epchil ishlab chiqarish tizimlari, aloqaning eng yangi vositalarini 
tatbiq etish hisobiga logistik doirani qisqartirish ishlab chiqarishning xarakterli 
alomati bo‘ladi. Bu ta’rifdan shu narsa kelib chiqadiki, buyurtmani bajarish 
muddati kabi kengroq mashhur bo‘lgan tushuncha logistika doirasining xususiy 
holi bo‘ladi. 
Logistika tizimi
(logistical system) - u yoki bu logistika vazifasi va 
operatsiyalarni bajaruvchi teskari aloqaga ega moslashtirligan tizimdir. U, qoidaga 
ko‘ra, bir necha tizimlardan iborat va tashqi muhit bilan rivojlangan aloqalarga 
ega. Logistika tizimi sifatida sanoat korxonasi, hududiy ishlab chiqarish majmuasi, 
savdo korxonasi va hokazolarni ko‘rib chiqish mumkin. 
Logistika tizimining maqsadi - tovar va buyurtmalarni berilgan yerga, 
kerakli miqdorda iloji boricha ishlab chiqarish va shaxsiy iste’molga tayyorlangan 
holda harakatlarning berilgan darajasida yetkazib berish. Vazifaviy tizimchalar 
bilan bir qatorda logistik tizim ta’minlovchi tizimchalarga (masalan, axborot, 
huquqiy xodimlar va h.k.) ham ega. Ommaviy xizmat ko‘rsatish tizimi sifatida 
logistik tizim ichki aloqalar va tashqi muhit bilan aloqalarga ega. Ichki aloqali tizim 
odatda davriy xarakterga ega, chunki qoidaga ko‘ra aloqa qiluvchi tizimchalar 
o‘rtasidagi moddiy oqimning izchil uzatish bosqichini aks ettiradi. 
Logistika tizimining tashqi muhit bilan aloqalari davriy bo‘lishi mumkin 
(barcha talab qilinadigan butlovchi qismlar va tovarlar muvofiqlashtirilgan holda 
yetkazib berilishi ta’milangan vaqtda). 
Shuning bilan bir vaqtda logistika tizimi vaqtli chetlanishlarga ega tizim 
sifatida ham ta’riflanishi mumkin. 
Logistika maqsadlari turiga ko‘ra tizimlar to‘g‘ridan - to‘g‘ri aloqalarga ega 
egiluvchan va ketma-ket joylashtirilgan (eshelonlashtirilgan) tizimlarga bo‘linadi.