Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Standartlashtirish  -  mahsulot  sifatini  yaxshilashda  davlat  tashkiliy-texnikaviy 
siyosatini  amalga  oshirish  imkonini  beradi  va  mamlakat  iqtisodini  boshqarishning 
barcha  sohalarida  hamda  mahsulot  hayot  siklining  barcha  bosqichlarida  sifatni 
boshqarishning ilmiy-uslubiy birligini ta‘minlaydi.  
 
Tarmoqlararo  sifatni  boshqarish  hayot  siklining  barcha  bosqichlari  va 
boshqaruv  funksiyalari  bo‗yicha  ishlab  chiqilgan  davlat  standartlari  asosida  amalga 
oshiriladi. Bu standartlarda xalq ho‗jaligining barcha tarmoqlari faoliyatida mahsulot 
sifatini  boshqarish  bo‗yicha  umumiy  reglamentatsiya  beriladi:  sifat  bo‗yicha 
terminlar, tushunchalar, sifatni baholash, sanoat mahsulotini attestatsiyadan o‗tkazish, 
sifatni boshqarishning komples sistemasini yaratish va boshqalar.  
 
Tarmoq  ichida  sifatni  boshqarish  davlat  standartlari  va  texnikaviy  shartlarga, 
shuningdek  tarmoq  xususiyatlarini  e‘tiborga  olgan  holda  ishlab  chiqarish  tarmog‗i 
korxonalari  va  tashkilotlari  faoliyatining  uzviyligini  ta‘minlash  maqsadida 
standartlarni chegaralash yoki ularni rivojlantirishga asoslanadi.  
 
Korxona  yoki  firmada  standartlashtirish  ishlab  chiqarishning  o‗ziga  xos 
tomonlarini:  mahsulot  turini,  seriyalilikni,  texnologik  jarayonning  o‗ziga  xos 
tomonlarini  e‘tiborga  olishi  kerak.  Korxonada  standartlashtirish  mahsulot  sifatini 
boshqarishda  tarmoq  hamda  tarmoqlararo  sifatni  boshqarish  bilan  uzviyligini 
ta‘minlaydi.  
 
Mahsulot  hayot  siklining  barcha  bosqichlarida  sifatni  boshqarishni  amalga 
oshirish  uchun  sifatni  boshqarish  sistemasining  tashkiliy,  texnikaviy  hamda  usludiy 
asosi bo‗lib xizmat qiladigan standartlar va texnik shartlar komplesi zarur.  

---

104 
 
Tadqiqot o‗tkazish va loyihalashtirish bosqichida standartlashtirish yordamida 
quyidagilar amalga oshiriladi:  
  mahsulotning,  shuningdek,  xom  ashyo,  yarim  fabrikatlarning  sifat  tavsiflarini 
kompleks  standartlash  asosida  tayyor  mahsulotning  sifatiga  nisbatan  shartlari 
o‗rnatiladi; 
  mahsulotning  ishlatilish  maqsadlari  va  shartlariga  bog‗liq  holda  mahsulot 
sifatining yagona ko‗rsatkichlari sistemasi aniqlanadi; 
  optimal  sifatni ta‘minlash  uchun  me‘yorlar,  shartlar  va  mahsulotni loyihalash 
usullari ishlab chiqiladi; 
  ishlab  chiqarish  jarayonlarini  kompleks  mexanizatsiyalashtirish,  fan-texnika 
taraqqiyotini jadallashtirish, mahsulot ishlab chiqarishda mehnat unumdorligini 
oshirish,  iste‘mol  va  ta‘mirlashning  samaradorligi,  ishlab  chiqarishni 
ixtisoslashtirishning  muhim  sharti  sifatida  unifikatsiyalashtirish  darajasini 
oshirish ta‘minlanadi. 
Mahsulot 
sifatini 
oshirish 
va 
sifatni 
boshqarishni 
tashkil 
etishni 
takomillashtirishga  tarmoqlararo  standartlar  sistemasini  tatbiq  etishga  imkon  beradi. 
Bunday  sistemalarga  standartlar  kompleksini  kiritish  mumkin:  Konstruktorlik 
hujjatlashtirishning  yagona  sistemasi  (ESTD),  ishlab  chiqarishni  texnologik 
tayyorlashning yagona sistemasi va boshqalar.  
 
Standartlashtirishni  tadbiq  etish  texnologiyani  ishlab  chiqish  jarayonini 
yaxshilash  va  jadallashtirish,  ishlab  chiqarishning  texnikaviy  va  tashkiliy  darajasini 
oshirishga imkon beradi va sifatning muqimligini ta‘minlaydi.  
 
Mahsulot  ishlab  chiqarishni  yo‗lga  qo‗yish  bosqichida  davlat  standartlari 
mahsulot  ishlab  chiqarish  jarayonini  takomillashtirish,  ishlab chiqarishni  tayyorlash, 
fan-texnika  yutuqlarini  ishlab  chiqarishga  joriy  etish,  ishlab  chiqaruvchilar  bilan 
buyurtmashilar  o‗rtasida  uzviy  aloqa  orqali  yangi,  yuqori  sifatli  mahsulotlarni 
yaratish va o‗zlashtirishga qaratilgan.  
 
Standartlashtirish 
sistemasi 
yangi 
mahsulotga 
yuqori 
sifatli 
loyiha 
hujjatlashtirish ishlarini, korxonaning berilgan sifat ko‗rsatkichlari bo‗yicha mahsulot 

---

105 
ishlab chiqarishga tayyor bo‗lishi hamda o‗z vaqtida mahsulotni ishlab chiqarishdan 
olib tashlashini taqozo qiladi.  
Korxona 
standartlari 
masulotni 
ishlab 
chiqarish 
bosqichida 
ishlab 
chiqarilayotgan  mahsulotning  tavsifi  va  o‗ziga  xos  xususiyatlarini,  korxonaning 
tashkiliy-texnikaviy  darajasini,  ixtisoslashishini  hisobga  oladi  hamda  korxonada 
sifatni  boshqarish  bo‗yicha  aniq  va  mas‘uliyat  bilan  tashkil  etilishiga  imkon  beradi. 
Ular  sifatni  kompleks  boshqarishga  doimiy  faoliyat  olib  boradigan  sistema  tavsifini 
beradi,  uni  ilg‗or  tajribalar  asosida  doimiy  rivojlanib  borishiga  imkon  yaratadi. 
Loyihalashtirish,  ishlab  chiqarish  va  iste‘mol  jarayonlarida  mahsulot  sifatini 
oshirishni rejalashtirish usullarini va tartibini belgilaydilar, nazorat qilish vositalari va 
usullariga  va  sifatni  baholashga  shartlarni  o‗rnatadilar,  mahsulotni  attestatsiyadan 
o‗tkazish  tartibini  belgilaydilar,  ta‘minotchilar  bilan  sifatli  xom  ashyo  va 
materiallarning o‗z  vaqtida  yetkazib berilishini o‗rnatadilar.  Ishlab  chiqarishning bir 
maromda  bo‗lishini,  texnologik  intizomga  bo‗ysunishini  ta‘minlaydilar,  ijrochilar 
mehnatining sifatini oshirish, yaroqsiz mahsulot ishlab chiqarilishidan yo‗qotishlarni 
qisqartirish  va  minimal  xarajatlar  bilan  mahsulotning  yuqori  sifatli  ishlab 
chiqarilishiga imkon beradi.