Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

 
                                           Nazorat savollari: 
1.  ISO 9004-87 Sifat sistemasining elementlari o‗z ichiga nimalarni oladi? 
2.  Sifatni ta‘minlash modeli deganda nimani tushunasiz? 
3.  ISO 9001-87 sifat sistemasiga nimalar kiradi? 
4.  ISO 9002 - 87 sifat sistemasiga nimalar kiradi? 
5.  ISO 9002 -87 sifat sistemasiga nimalar kiradi? 
 
2.5. O‘zbekistonda standartlashtirish obyektlariga qo‘yiladigan talablar 
va tovarlarni  shtrixli kodlash 
Standartlashtirish,  metrologiya  va  sertifikatlash  ko‗p  qirrali  tijorat  faoliyatining 
muhim  jihati  sanalgan  mahsulot,  ishlar  va  xizmatlar  sifatini  ta‘minlash  vositalari 
hisoblanadi. 
Standart  –  bu  ular  bilan  boshqa  shunga  o‗xshash  obyektlarni  taqqoslash  uchun 
asos sifatida qabul qilinadigan namuna, etalon, model. Normativ-texnik hujjat sifatida 
standart  normalar,  qoidalar  va  standartlashtirish  obyektiga  nisbatan  qo‗yiladigan 
talablar majmuini belgilaydi va vakolatli organ tomonidan tasdiq lanadi. 

---

120 
Standart  moddiy  buyumlar  (mahsulot,  etalonlar,  moddalar  namunalari), 
normalar, qoidalar va turli talablar uchun ishlab chiqiladi. 
O‗zbekiston 
Respublikasida 
standartlashtirish 
obyektlariga 
nisbatan 
qo‗yiladigan  talablarni  belgilab  beruvchi  normativ-texnik  hujjatlarning  quyidagi 
toifalari belgilangan: 
• 
davlat standartlari (GOST); 
• 
tarmoq standartlari (TST); 
• 
respublikastandartlari (RST); 
• 
korxonalar standartlari (KST); 
• 
jamoat birlashmalari standartlari (JST); 
• 
texnik shartlar (TSH); 
• 
xalqaro standartlar (ISO/MEK) 
• 
mintaqaviy standartlar; 
• 
davlatlararo standartlar; 
• 
milliy standartlar. 
Davlat  standartlari  (GOST)  tarmoqlararo  talab  etiladigan  mahsulot,  ishlar  va 
xizmatlar uchun ishlab chiqiladi. Ushbu toifa standartlarini O‗zR Davstandarti qabul 
qiladi. Standartlarda majburiy talablar ham, tavsiyaviy talablar ham o‗z aksini topadi.  
Tarmoq  standartlari(TST)  muayyan  tarmoq  mahsulotlariga  nisbatan  ishlab 
chiqiladi.  Ularning  talablari  davlat  standartlarining  majburiy  talablariga,  shuningdek 
tarmoq uchun belgilangan xavfsizlik qoidalari va normalariga zid kelmasligi. Bunday 
standartlarnitarmoqstandartlarining    O‗zR  GOSTtalablarigamos  kelishi  uchun 
javobgar bo‗lgan davlat boshqaruvi organlari (masalan, vazirliklar)qabul qiladi. 
Respublika  standartlari(RST)  Davstandart  va  mahsulotning  biriktirilgan 
guruhlari  bo‗yicha  tegishli  etakchi  vazirliklar  va  idoralarning  bilan  korxonalar 
tomonidan ishlab chiqariladigan mahsulotning alohida turlari uchun belgilanadi. 
RST  respublika  hududida  joylashgan,  ushbu  mahsulotni  ishlab  chiqaruvchi  va 
iste‘mol qiluvchi barcha korxonalar uchun majburiy. 
Korxonalar standartlari(KST) korxonalarning o‗zlari tomonidan ishlab chiqilib, 
qabul qilinadi.  

---

121 
Jamoat  birlashmalari  standartlari(ilmiy-texnikaviy  jamiyatlar,  muhandislik 
jamiyatlari  va  b.).  Ushbu  normativhujjatlar  mahsulot,  jarayonlar  yoki  xizmatlarning 
prinsipial yangi turlari; sinovlar o‗tkazshning ilg‗or usullari hamda ishlab chiqarishni 
boshqarishning noan‘anaviy texnologiyalari va usullari uchun ishlab chiqiladi. 
Standartlashtirish  qoidalari(Q)  va  standartlashtirish  yuzasidan  tavsiyalar(T) 
o‗z  xususiyatiga  ko‗ra  uslubiy  mazmundagi  hujjatlarga  mos  keladi.  Ular  hujjatlar 
normalarini  muvofiqlashtirish,  qabul  qilingan  tarmoqlar,  jamoat  va  boshqa 
tashkilotlar  standartlari  to‗g‗risidagi  axborotni  O‗zR  Davstandartigataqdim 
etish,korxonada  standartlashtirish  xizmatini  tashkil  etish  tartibiga,  GOST  majburiy 
talablariga  amal  qilinishi ustidan davlat  nazoratini  o‗tkazish  qoidalariga va  tashkiliy 
xususdagi boshqa masalalargataalluqli bo‗lishi mumkin. 
Texnik  shartlar  (TSH)  korxonalar  va  xo‗jalik  faoliyatining  boshqa  subyektlari 
tomonidan standartni yaratish maqsadga muvofiq bo‗lmagan hollarda ishlab chiqiladi. 
Bir  marta  yetkazib  beriladigan,  kichik  partiyalarda  ishlab  chiqiladigan  mahsulot 
hamda baddiy hunarmandchilik asarlari TSH obyekti bo‗lishi mumkin. 
Xalqaro 
standartlar(ISO/MEK) 
xalqaro 
standartlashtirish 
tashkilotlari 
tomonidan  savdodagi  texnik  to‗siqlarni  olib  tashlash,  ya`ni  mahsulot,  xizmatlarga 
nisbatan  qo‗yiladigan  talablarni  xalqaro  standartlar  bilan  muvofiqlashtirish  uchun 
ishlab chiqiladi. 
Agar  standart  xalqaro  standartlar  bilan  muvofiqlashtirilgan  bo‗lsa,  u  bo‗yicha 
mahsulotnisertifikatlash mumkin. 
Mintaqaviy standartlar mintaqaviy standartlashtirish organlari tomonidan ishlab 
chiqiladi.  Masalan,  eOKK  (Evropa  sifatni  nazorat  qilish  tashkiloti)  ana  shunday 
tashkilot hisoblanadi. 
Milliy  standartlar  milliy  standartlashtirish  organlari,  masalan,  O‗zR 
Davstandartitomonidan ishlab chiqiladi. Milliy standartlar faqat O‗zR hududida amal 
qiladi. 
Davlatlararo standartlar MDHga a‘zo bo‗lgan mamlakatlar uchun majburiy. 
Standartlar turlari. 
Standartlarning quyidagi turlari mavjud: 

---

122 
• 
asosiy standartlar; 
• 
mahsulot uchun standartlar; 
• 
ishlar va jarayonlar uchun standartlar; 
• 
sinovlar o‗tkazish, nazorat qilish, tahlil qilish usullari uchun standartlar; 
• 
texnik shartlar. 
Asosiy standartlar, o‗z navbatida, quyidagi turlarga bo‗linadi: 
• 
umumiy texnikaviy standartlar; 
• 
tashkiliy-uslubiy standartlar. 
Sifatni  aniqlash,  belgilash  atamalari,  sifat  ko‗rsatkichlarinomenklaturasini 
reglamentlovchi umumiy texnikaviy standartlar standartlashtirishobyektining axborot 
nuqtai  nazaridan  mosligini,  uning  bir  xil  ma‘noda  tushunilishini  ta‘minlash 
funksiyasini bajaradi.  
Mahsulot  uchun  standartlarmahsulotga  nisbatan  qo‗yiladigan  talablarni 
reglamentlaydi va quyidagi turlarga bo‗linadi: 
• 
umumiy texnik talablar standartlari; 
• 
umumiy texnik shartlar standartlari; 
• 
texnik shartlar standartlari. 
Umumiy  texnik  talablar  va  umumiy  shartlar  standartlarimahsulotni  ishlab 
chiqish,  ishlab  chiqarish,  iste‘mol  qilish  va  uning  muomalada  bo‗lishi  (undan 
foydalanish)  bo‗yicha  bir  xil  mahsulotlar  guruhiga  nisbatan  qo‗yiladigan  har 
tomonlama talablar belgilaydi. 
Mahsulot  parametrlari  va  (yoki)  o‗lchamlari,  xillari,  markalari,  sortamenti, 
konstruksiyasini  reglamentlovchi  standartlar  mahsulotning  unifikatsiyasini  va  bir-
birining o‗rnini bosa olishnita‘minlovchi xil-o‗lcham va parametr qatorlariga nisbatan 
qo‗yiladigan talablarni belgilaydi. 
Texnik  shartlar  standartlaribir  xil  mahsulotlar  guruhiga  nisbatan  emas,  balki 
muayyan  ishlab  chiqariladigan  mahsulotga  nisbatan  qo‗yiladigan  talablarni 
reglamentlaydi. 
Ishlar  va  jarayonlar  uchun  standartlar  turli  xildagi  ishlar  va  jarayonlarni 
o‗tkazish  qoidalarini  belgilaydi.  Ularning  asosiy  talabi  ushbu  ishlar  (jarayonlar)ni 

---

123 
amalga 
oshirishda 
inson 
hayoti, 
salomatligi 
va 
mol-mulkining 
xavfsizliginita‘minlashdan iborat. 
Sinovlar o‗tkazish, nazorat qilish, tahlil qilish usullari uchun standartlarsinovlar 
o‗tkazish  usullariga,  ilmiy-tadqiqot  ishlarini  o‗tkazishga,  mahsulotni  sertifikatlash 
chog‗idagi sinovlarga nisbatan qo‗yiladigan talablarni reglamentlaydi. 
Texnik  shartlar  –  bu  tarmoqqa  bo‗ysungan  normativ  hujjat  bo‗lib,  ushbu 
mahsulot uchun GOSTni joriy etishda vaqtinchalik ahamiyatga ega.