Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

 
  Shtrixli kodlash 
Shtrixli  kodlash  tovar  haqidagi  ma‘lumotni  markalash  va  kodlashning  eng 
muhim  turi  hisoblanadi.  Shtrixli  kodlash  g‗oyasi  1930-yillarda  Garvardbiznes 
maktabida  (AQSH)  tug‗ildi.  Tizim  dastlab  AQSHda  temir  yo‗l  vagonlarini 
identifikatsiyalash uchun amaliyotda qo‗llanildi. 
Shtrixli  kod  –  bu  tovarga  yoki  uning  upakovkasiga  shtrixli  yoki  raqamli  belgi 
ko‗rinishida  qo‗yiladigan  tovar  belgisi.  CHet  elda  tovar  upakovkasida  shtrixli 

---

126 
kodning  mavjud  bo‗lishi  majburiy  talabga  aylandi.  Uni  bajarmagan  savdo 
tashkilotlari  tovarlardan  voz  kechishi  mumkin  yoki  o‗zining  raqobatbardoshligini 
yo‗qotadi. 
Shtrixli kod almashinib keladigan turli kenglikdagi qora (shtrixlar) va oq (bo‗sh 
qolgan  joy)  polosalardan    iborat.  Polosalar  o‗lchamlari  standartlashtirilgan.  SHtrixli 
kodlar  maxsus  optik  qurilma  –  skanerlar  bilan  solishtirib  ko‗rish  uchun 
mo‗ljallangan.  Skanerlar  shtrixlarni  va  raqamli  kodni  ochib,  tovar  haqidagi 
ma‘lumotni kompyuterga kiritadi. 
Tovarni  raqamlash  standartlarining  tovarlarni  kodlash  uchun  xizmat  qiladigan 
bir necha turlari mavjud. Ayniqsa eAN (European Article Numbering) kodlari tez-tez 
qo‗llaniladi: 
- 
8 razryadli kod - eAN-8, 
- 
13 razryadli kod - eAN-13, 
- 
14razryadli kod - eAN-14 va h.k. 
Masalan, 1-rasmda 13 razryadli eAN kodi ko‗rsatilgan. 
4 6 0 0 5 0 1 0 0 2 8 2 2  
Nazorat soni  
Tovar kodi 
Ishlab chiqaruvchining kodi  
Mamlakat kodi (Rossiya) 
EAN-13 shtrixli kodning o‗n uchta sonli raqami quyidagilarni o‗z ichiga oladi: 
- 
dastlabki  2  (3)  ta  belgi  –  ishlab  chiqaruvchi  korxonaning  kodi,  har  bir 
mamlakatda tegishli milliy organ tomonidan tuziladi; 
- 
5 (4) ta belgi –tovarni ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchi korxonaning kodi; 
- 
5 ta belgi –tovarkodi, kodni rasshifrovka qilish universal hisoblanmaydi va 
tovarning ayrim tavsiflarini (belgilarini) aks ettiradi; 
- 
1  ta  belgi  (oxirgi)  –  kodni  skaner  bilan  solishtirishning  to‗g‗riligini 
tekshirish uchun mo‗ljallangan nazorat soni.