Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

 
Standartlashtirish va ekologiya 
Insoniyat  texnik  qurollanishining  hozirgi  holati,  jahon  hamjamiyatida  ishlab 
chiqarish  munosabatlari  va  ishlab  chiqaruvchi  kuchlar  rivojlanishining  hozirgi 
darajasida,  er  aholisi  sonining  o‗sishida,  urbanizatsiyaning  ortishida,  iste‘mol 
jamiyati stereotipining yoyilishi – tabiiy resurslarni olish ko‗lamlari, atrof-muhitning 
ta‘siri  va  ifloslanish  darajasi  bashariyatning  o‗zi  uchun  xavfli  bo‗lib  qoldi.  Tarixan 
yuzaga  kelgan,  evolyusiyaning  uzoq  yillari  mobaynida  inson  genetik  jihatdan 
moslashgan hayot kechirish muhitining o‗zgarishi yuz bermoqda. Global ekotizimlar 
sifatida biosferaning barqarorligini belgilab beruvchi erning bir qator tabiiy resurslari 
tugab bormoqda, biosferaning o‗zi esa ishlab chiqarish-xo‗jalik va ijtimoiy-madaniy 
faoliyat chiqindilarini assimilyasiyalash qobiliyatini tobora yo‗qotib bormoqda. 
Global  ekologik inqiroz davrida tabiatdan  oqilona  foydalanish va  atrof-muhitni 
muhofaza qilish masalasi keskin turadi. 
Profilaktiklik,  ya`ni  inson  faoliyatidagi  turli  ta‘sirlardan  salbiy  oqibatlarning 
oldini  olishga  yo‗naltirilganlik;  komplekslik,  har  joydalik,  hududiy  tabaqalanganlik 
va  ilmiy  ekologik  asoslanganlik  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilishning  muhim 
tamoyillari hisoblanadi. 

---

129 
Atmosferani  muhofaza  qilish  va  suvni  zararli  moddalar  bilan  ifloslanishdan 
himoyalash,  ekotizimlar  va  landshaftlarni  qo‗riqlash,  shovqinga  qarshi  kurashish,  er 
osti  va  ratsional  xavfsizlikni  himoyalash,  o‗simliklar,  hayvonlar  mikroorganizmlar 
bioxilma-xilligini  va  genofondini  saqlash,  turli  antropogen  ta‘sirlar,  shu  jumladan 
ifloslanish  kabilar  tabiiy  muhitni  muhofaza  qilishning  asosiy  muammolari 
hisoblanadi. 
Tabiatni  muhofaza  qilishda  gap,  birinchi  galda,  insonning  salomatligini  va 
farovonligini  muhofaza  qilish  haqida  boradi.  Tabiatga  nisbatan  asrab-avaylab 
munosabatda  bo‗lish,  uni  muhofaza  qilishning  zarurligini  qadimiy  donishmandlar 
ham  tushunishgan  va  jahonning  barcha  xalqlari  tabiatdan  foydalanish  milliy 
an‘analari ushbu tamoyilga to‗liq javob berardi. 
Standartlashtirishning  ekologiya  va  atrof-muhitni  muhofaza  qilish  muammolari 
bilan bog‗liq bir necha asosiy funksiyalari mavjud: 
1.  Standartlashtirishning  muhofaza  qilish  (ijtimoiy)  funksiyasi  –  mahsulot 
(xizmatlar)  iste‘molchilari,  ishlab  chiqaruvchilar  va  davlatning  xavfsizligini 
ta‘minlash,  bashariyatning  tabiatni  sivilizatsiyaning  texnogen  ta‘siridan  himoyalash 
bo‗yicha sa‘y-harakatlarini birlashtirish. 
2.  Standartlashtirishning  resursni  tejash  funksiyasi  moddiy,  energetika,  mehnat 
va  tabiiy  resurslarning  cheklanganligi  bilan  shartlangan  bo‗lib,  resurslarni  sarflash 
uchun asoslangan cheklovlar normativ hujjatlarining belgilanishidan iborat. 
Mamlakatimizda  tabiatni  muhofaza  qilish  va  tabiiy  resurslardan  foydalanishni 
yaxshilash sohasida standartlar majmui ishlab chiqilgan. U 80 dan ortiq GOST bilan 
namoyon etilgan. 
Standartlar  majmui  ishlab  chiqarishning  barcha  tarmoqlarini  qamrab  olgan 
bo‗lib,  bir  tabiiy  resurslardan  boshqalarining  ziyoniga  foydalanishni  istisno  etadi  va 
xalq  xo‗jaligi  barcha  tarmoqlarikorxonalari  faoliyatining  ko‗ngilsiz  oqibatlari  oldini 
oladi.