Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Nazorat savollari: 
1. ISO standartlari turkumining universalligi deganda nimalarni tushunasiz? 
2. ISO 9001, ISO 9002, ISO 9003 standartlarining mazmuni nimalardan iborat? 
3. TQM  tamoyillariga nimalarni kiritish mumkin? 
 
3.2. Sifat menejmenti  tizimini  tatbiq etishning asosiy bosqichlari 
Yengil  sanoat  korxonalarining  raqobatbardoshligi  va  samaradorligini 
oshirishning  asosiy  yo‗nalishlaridan  biri  ISO  9001  seriyasidagi  standartlar  bo‗yicha 
sifatni boshqarish sistemasini joriy etishdir. 
Korxonaning  sifat  sohasidagi  siyosatiga  asosan    bo‗lim  va  jarayon  rahbarlari 
sifat  sohasidagi  maqsadini  ishlab  chiqadilar,  maqsadlarga  erishish  bo‗yicha  chora-
tadbirlar  tuzadilar,  bu  tadbirlar  bajarish  uchun  mas‘ul  shaxclar,  ularning  kutiladigan 
natijalari va bajarilish muddatlari belgilanadi. Tadbirlar yuzacidan oldindan harajatlar 
cmetaci tuziladi, moliyaviy mablag‗ ajratish imkoniyatlarini tahlil qilish uchun yuqori 
rahbariyatga  havola  etiladi.  Bu  masala  ijobiy  hal  qilingan  taqdirda,  bu  maqsadlar 
tasdiqlash  uchun  korxona  bosh  direktoriga  jo‗natiladi.  Moliyalashtirish  masalaci 
ijobiy  hal  qilinmasa,  ishlab  chiqilgan  maqsadlar  jarayon  va  bo‗limlar  rahbarlariga 
tegishli o‗zgartirishlar kiritish (korrektirovka qilish) uchun qaytariladi. 
Sifat  sohasidagi  maqsadlar  tasdiqlangandan  keyin,  jarayon  rahbarlari  ularga 
erishish uchun chora-tadbirlar tuzishni boshlaydilar. Natijada, ishlab chiqilgan chora-
tadbirlar  korxonaning  tuziladigan  biznes-rejasi  uchun    asos  bo‗lib  xizmat  qiladi  va 
korxona bosh direktori tomonidan tasdiqlanadi. Agar ijobiy hal qilinmasa, biznes-reja 
reja-iqticod  bo‗yicha  javobgar  -  korxona  bosh  direktoriga  tasdiqlash  uchun 
yuboriladi. 

---

205 
Ijroni  nazorat  qilishda  ko‗zda  tutilgan  biznes-rejani  bajarish  uchun  korxona 
bosh direktori moliyaviy mablag‗ qidiradi. Bular bo‗lishi mumkin: o‗zining aylanma 
mablag‗lari, invectitsiyalar va x.k. tadbirni bajarilishining uctidan nazorat jarayonlar 
rahbarlari  zimmasida  bo‗ladi,  ular  korxona  bosh  direktoriga  har  oyda,  har  chorakda 
yozma ravishda hisobot berib turadilar. 
O‗lchash, tahlil ko‗rsatishini baholash CMTning faoliyat ko‗rsatishini baholash 
maqsadida  rahbariyatni  sifat  bo‗yicha  vakili  ichki  auditlarni  rejalashtirish  va  ularni 
o‗tkazishni tashkil qilish uchun ma‘suldir. 
Ichki  auditlarni  rejalashtirish  va  o‗tkazish  "Ichki  auditlarni  boshqarish" 
protseduraci 
(CTP-3)ga 
muvofiq 
o‗tkaziladi.  CMTning  yaroqliligini  va 
samaradorligini namoyon qilish uchun va tizimni doimo yaxshilashni amalga oshirish 
imkoniyatlarini  baholash  uchun  korxonaning  rahbariyati  tegishli  ma‘lumotlarni 
aniqlashi, ularni to‗plashi va tahlil qilishi kerak. 
Tahlil  uchun  ma‘lumotlarni  o‗z  vaqtida  taqdim  etilishini  ta‘minlash  uchun 
jarayonlar  rahbarlari  mas‘uldirlar.  Ular  tomonidan  quyidagi  ma‘lumotlar  tahlil 
qilinadi: 
-  iste‘molchilarning qanoatlanganligi; 
-  jarayonlar tavsifi; 
-  mahsulotning muvofiqligi; 
-  yetkazib beruvchilarning tahlili. 
Iste‘molchilarning  qanoatlanganligi tahlilini korxonaning  iste‘molchilari talablariga 
muvofiqligiga taalluqli ma‘lumotlarni nazorat osti olish kerak. Bu ma‘lumotlar SMT 
faoliyati 
ko‗rsatkichlari 
bo‗lishi 
ham 
mumkin 
va 
iste‘molchilarning 
qanoatlanganligini  oshirish  bo‗yicha  tashkilotning  maqsadlaridan  darak  beradi. 
Iste‘molchilar  qanoatlanganligining  tahlili  davriy  yoki  muntazam  ravishda  o‗tkazib 
turilishi mumkin. 
Jarayonlar    tavsifi  tahlilini  jarayonlar  rahbarlari  o‗z  jarayonlari  bo‗yicha 
mahsulot sifatiga ta‘sir qiluvchi belgilangan mezonlarni baholash bo‗yicha ma‘lumot 
taqdim etishi va jarayon faoliyati bo‗yicha hisobot tuzishlari lozim. 

---

206 
Mahsulotning  muvofiqligi  tahlilida  yengil  sanoat  korxonaci  mahsulotga 
taalluqli talablarni aniqlashi va bunda quyidagilarni hisobga olishi lozim: 
-  iste‘molchilarning mahsulotga talablarini; 
-  iste‘molchilar  tomonidan  qo‗yilmagan,  ammo  zarurat  tug‗ilganda  ma‘lum 
jarayonlarda ishlatilib qolishi mumkin bo‗lgan talablarni; 
-  korxona tomonidan belgilangan boshqa har qanday qo‗shimcha talablarni. 
Mahsulotning  talablarga  muvofiqligining  tahlilidan  ko‗zlangan  maqsad  – 
mahsulotlarni yetkazib berishning samaradorligini va mahsulotga quyilgan talablarga 
erishilganligini tahlil qilishdan iborat. 
Mahsulot  muvofiqligining  tahlili  o‗tkazilganda  quyidagilar  hisobga  olinishi 
shart: 
-  ma‘lum  bir  muddatda  jami  qancha  mahsulot  yengil  sanoat  asosida 
yyetkazilgan, shu jumladan, talablardan og‗ishlar bilan qancha? 
-  nomuvofiq  mahsulotning  kamchiligini  bartaraf  etish  uchun  qancha 
resurs(moliyaviy, energetika, inson resurslari va x.k) talab qilindi? 
-  mahsulotning  u  yoki  bu  ko‗rsatkichlari  bo‗yicha  nechta  reklamatsiya 
tushgan? 
-  mahsulotning nomuvofiqliklari kelib chiqish sabablari qancha? 
-  sotish darajasi kamaymokdami va x.k 
Yyetkazib  beruvchilarning  tahlilini  amalga  oshirishda  korxona  mahsulot,  
jixoz, uskuna, ma‘lumot va hokazo bilan ta‘minlovchi yetkazib beruvchilarga, ularni 
baholash  uchun  mezonlarni  aniqlashimiz  lozim.  Bunda  quyidagi  ma‘lumotlar  tahlil 
qilinishi zarur: 
- 
yetkazib beruvchilar tez-tez nomuvofiq mahsulot jo‗natadilarmi? 
- 
yetkazib beruvchilar doimo mahsulotni o‗z vaqtida yetkazib beradilarmi? 
- 
qaysi mahsulotning yetkazib beruvchilari kam? 
- 
mahsulot etishmovchiligining sababi nimada? 
- 
nechta ma‘qullangan yetkazib beruvchilar mavjud va x.k. 

---

207 
Jarayonlar rahbarlari sifat bo‗yicha maqsadlarning bajarilishini davriy ravishda 
tahlil  qilib  boradilar,  shuningdek  ajratilgan  pul  mablag‗lariga  muvofiq  tadbirlarning 
bajarilishi ham tahlil qilinadi. 
         Korxona  bosh  direktori  korxonaning  moliyaviy  samaradorligini  tahlil  qiladi, 
qo‗yilgan maqsadlarni bajarish va unga erishish uchun moliyaviy mablag‗larning o‗z 
vaqtida ajratilishini kuzatib turadi. Bu ma‘lumotlarning hammasi CMTni tahlil qilish 
uchun  korxona  yuqori  rahbariyatiga  kelib  tushadi.  Rahbariyat  CMTning 
samaradorligini  va  uzluksiz  takomillashuvini  ta‘minlash  maqsadida  ma‘lumotlarni 
davriy ravishda tahlil qilib boradi.  
Yuqori  rahbariyat,  rahbariyatning  sifat  bo‗yicha  vakili  bilan  birgalikda  tahlil 
uchun  ma‘lumotlarni  ahamiyatlilik  darajasini  hisobga  olgan  holda,  taqdim  etish 
muddatlarini belgilaydi,  ammo bir yilda bir martadan kam bo‗lmasligi kerak. 
CMTni  yuqori  rahbariyat  tomonidan  tahlili  yozuvlari  bo‗lib,  sifat  tizimi  tahlil 
qilingan  yig‗ilish  bayonnomalari  hisoblanadi,  bunda  yig‗ilish  o‗tkazilgan  cana  va 
qabul qilingan qaror ko‗rsatiladi.