Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

Sertifikatsiya va xalqaro savdo 
YUqorida  aytib  o‗tilganidek,  sertifikatsiya,  ko‗p  xollarda  chet  ellik 
raqobatchilarga  nisbatan  proteksionistik  siyosat  sifatida  qo‗llanadi.  SHunga 
qaramasdan  sertifikatsiyaning  asosiy  maqsadi  –  bu  xalqaro  savdo  aloqalarini 
rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratib berishdir. Tabiiyki, bu maqsadni 
amalga  oshirish  uchun  tegishli  xalqaro  kelishuvlar  zarur.  Bu  borada  «Tokio  raund» 
(1979y) da tuzilgan GATT savdodagi texnikaviy to‗siqlar bo‗yicha Kelishuv ayniqsa 
axamiyatga  ega.  Kelishuv  davlatlar  o‗rtasidagi  savdo  aloqalarida  proteksionizm  va 
diskriminatsiyani cheklash uchun qo‗yilgan birinchi qadamdir. U GATT ga kiruvchi 
davlatlarga quyidagi majburiyatlarni yuklatadi: 

---

173 
texnikaviy reglament va standartlarni proteksionistik maqsadlarda qo‗llamaslik, 
ularni ishlab chiqishda amaldagi xalqaro standartlarni e‘tiborga olish; 
milliy  sinov  markazlari  va  mahsulotni  sertifikatsiyalash  sistemalariga  boshqa 
davlatlar ishtirokchilarini ruxsatnoma bilan diskriminatsiya qilmaslik; 
ishtirokchi  mamlakatlar  tovarlariga  standartlar  va  texnikaviy  reglamentlarni 
joriy etish bo‗yicha milliy tartibni yaratib berish; 
ishtirokchi  mamlakatlar  davlat  tashkilotlari  tomonidan  mahsulotni  sinovdan 
o‗tkazish  natijalarini,  kelishuvga  qo‗l  qo‗ygan  boshqa  tashkilotlar  va  muvofiqlik 
belgilarini tan olinishini ta‘minlash; 
ishtirokchi 
mamlakatlar 
o‗rtasida 
milliy 
standartlashtirish 
va 
sertifikatsiyalashtirish bo‗yicha ma‘lumotlarni o‗zaro almashuvini amalga oshirish. 
Kelishuv  milliy  standartlar,  texnikaviy  reglamentlar  sertifikatlash  qoidalarini 
xalqaro  standartlar  va  ko‗rsatmalar  bilan  moslashuviga  imkon  beradi.  Bu  esa 
mahsulotning  texnikaviy  darajasi  va  sifatini  yaxshilashga,  uning  eksport  quvvatini 
oshirishga imkon beradi. Umuman olganda Kelishuv ishtirokchi davlatlar o‗rtasidagi 
xalqaro  savdo  aloqalarini  normalashtirish  va  kengaytirish  imkonini  beradi. 
Kelishuvning  bajarilishini  nazorat  qilish  GATT  qo‗mitasiga  yuklatilgan.  U 
Kelishuvning  amalga  oshirilishini  nazorat  qiladi,  ekspertlar  guruxi  yordamida 
tortishuvlarning 
echilishiga, 
maslaxatlar 
o‗tkazishiga 
imkon 
yaratadi. 
Sertifikatsiyalash  bo‗yicha  bir  qator  xalqaro  tashkilotlar  mavjud.  Ulardan  elektron-
texnika  buyumlarini  sertifikatsiyalash  sistemasining  (IET)  Xalqaro  iqtisodiy 
qo‗mitasi (MEK) ikki tomonlama axamiyatga ega: 
-    birinchidan,  u  xar  bir  tayyorlangan  IET  partiyasini  tegishli  me‘yoriy-
texnikaviy  xujjatlarga  muvofiq  xolda  sinovdan  o‗tkazadigan  yagona  xalqaro 
sistemadir. 
- ikkinchidan, unda sobiq SSSR davlatlari ishtirok etadilar. 
MEK  sertifikatsiyalash  sistemasining  asosiy  maqsadi  IET  ishlab  chiqaruvchi 
mamlakatlar  o‗rtasidagi  savdoga  ularga  nisbatan  yagona  shartlarni  o‗rnatish  orqali 
imkon berishdir. Bu sistemaga kiruvchi mamlakatlarda ishlab chiqarilgan mahsulotlar 

---

174 
boshqa  barcha  ishtirokchi  davlatlarda  qayta  sinov  o‗tkazilmasdan  ishlatilishi 
mumkinligini ko‗rsatadi.   
Boshqa  MEK  Farbiy  evropa  IETiga  nisbatan  raqobatbardosh  bo‗lgan 
Amerikaning IETiga diskriminatsiya maqsadlarida tuzilgan edi. Keyinchalik MEK da 
butun  dunyo  miqyosida  IET  sertifikatsiyalash  sistemasini  tuzish  masalasi  paydo 
bo‗ldi.  
Har  qanday  IET  ishlab  chiqaruvchi korxona  MEK sistemasi  chegarasida ishlab 
chiqargan  mahsulotlarini  sertifikatlash  huquqi  uchun  litsenziya  olishi  mumkin. 
Buning  uchun  u  vakolatli  milliy  tashkilotga  IETni  tayyorlashda  asos  qilib  olingan 
umumiy  va  guruxli  texnikaviy  shartlarni  yuborishlari  shart.  Bunda  korxona  milliy 
nazorat  xizmati  vakillariga  IETning  ishlab  chiqarish  uchastkalariga  kirish  imkonini 
beradi.  Sir  saqlanadigan  ishlab  chiqarish  uchastkalari  korxonaning  bosh 
nazoratchisining nazoratida bo‗lishi kerak. Bosh nazoratchining asosiy majburiyatlari 
quyidagilardan iborat: 
-milliy nazorat xizmati bilan aloqani ta‘minlash; 
- qabul qilingan IET partiyasining sifati uchun javobgarlik; 
-  nazorat  o‗lchash  va  sinov  ishlarini  hisobga  olish,  ularning  natijalarini  milliy 
nazorat xizmatiga uzatish; 
-  muvofiqlik  belgisi  bilan  qabul  qilingan  mahsulotlar  partiyasinining  o‗rash-
joylash ishlari uchun javobgarlik; 
- chiqarilgan partiyalar sinovlarining protokollarini ifodalanishing to‗riligi; 
- IET ni qo‗shimcha sinov va nazoratdan o‗tkazilishi uchun javobgarlik. 
Ishlab  chiqaruvchi korxona,  MEK  sistemasi chegarasida  sertifikat olgach, bosh 
nazoratchining  va  milliy  nazorat  xizmatining  ishtirokida  mahsulot  sifatini  nazorat 
qilishni tashkil etishi kerak. Har bir partiyaning qabul qilinish kriteriyasi mazkur IET 
tipiga nisbatan texnik shartlar bo‗yicha o‗rnatiladi.  
MEK  Sistemasi  qoidalariga  muvofiqlik  belgisi  bilan  o‗raladi  yoki  ularga 
muvofiqlik sertifikati tayyorlanadi. O‗rash va muvofiqlik sertifikatining berilishi bosh 
nazoratchining  bevosita nazorati ostida  beriladi.  IET  uzoq  va  vaqt saqlashdan  keyin 
jo‗natilsa, uni jo‗natishdan oldin takroran sinov ishlari amalga oshiriladi.  

---

175 
Ishlab  chiqaruvchi  davlat  qonunlariga  muvofiq  qayd  etilgan  muvofiqlik  belgisi 
o‗rash uchun  ishlatiladigan materialga yopishqoq lenta orqali tushiriladi. Muvofiqlik 
belgi yoniga quyidagi ma‘lumotlar qo‗yiladi: 
- milliy nazorat xizmatiga  
- korxonaning attestatsiyadan o‗tganligi to‗risidagi guvoxnoma; 
-   nazorat partiyasiga. 
Qabul  qilingan  IET  partiyasi  uchun  berilgan  muvofiqlik  sertifikati  quyidagi 
ma‘lumotlarni o‗z ichiga oladi: 
- korxonaning nomi va joylashgan o‗rni; 
- korxonaning savdo belgisi; 
- katalog va kod bo‗yicha buyumning to‗liq nomi; 
- nazorat partiyasining tartib raqami; 
- mazkur buyum tipi uchun texnikaviy shartlar; 
- milliy nazorat xizmatining nomi; 
- sertifikat bergan vakolatli shaxsning imzosi; 
- ishlab 
chiqaruvchi 
korxonaning 
attestatsiyadan 
o‗tganligi  to‗risidagi 
guvoxnomaning tartib raqami; 
- buyum qabul qilib olingan sana; 
- sertifikat berilgan sana. 
Sertifikatsiyalash  bo‗yicha  juda  katta  ishlar  ISO  (Xalqaro  standartlashtirish 
tashkiloti)  chegarasida  sertifikatsiya  bo‗yicha  qo‗mita  (SERTIKO)  boshchiligida 
amalga oshiriladi. Uning faoliyat soxasi quyidagicha aniqlanadi: 
 
-  milliy  va  regional  sertifikatsiyalash  sistemalarini,  muvofiqlik  belgilarini, 
mahsulotning  tavsifini  yana  kengroq,  bir-birini  tan  olishga  qaratilgan  vositalarni 
o‗rganish; 
 
- milliy yoki regional sertifikatsiyalash sistemalarini proteksionistik maqsadlarda 
foydalanilishiga barxam berish yoki cheklash maqsadida tegishli kelishuvlarni tuzish 
qoidalarini ishlab chiqish. 
SERTIKO da quyidagi ishchi guruxlari tuzilgan: 
- tushunchalar bo‗yicha; 

---

176 
- sinov protokollari formasi bo‗yicha; 
- sinov laboratoriyalari tomonidan o‗tkaziladigan malakali sinovlar bo‗yicha; 
- yuridik javobgarlik masalalari bo‗yicha; 
- ISOga muvofiqlik belgisi bo‗yicha; 
- korxonalarda sifatni baxolash usullari bo‗yicha. 
SERTIKO  «Tegishli  standartlar  va  uchinchi  tomon  orqali  sertifikatsiyalash 
sistemalariga  tegishli  prinsiplarni  jamlash»  ni  boshqarishni  ishlab  chiqdi.  U  milliy 
xamda regional sertifikatsiyalash sistemalarini boshqa sistemalar bilan xamda boshqa 
davlatlarning ularda ishtirok etishi bilan o‗zaro muvofiqligi nuqtai nazaridan tashkiliy 
prinsiplarni  o‗rnatadi.  Masalan,  milliy  va  regional  sertifikatsiyalash  sistemalarini 
tuzishda  ular  imkoni  boricha  ISO  xalqaro  standartlariga  asoslanishi  kerak.  Bunda 
ushbu standartlar muvofiqlik sertifikatsiyasi shartlarini o‗zida aks ettirishlari lozim: 
 
- sertifikatsiyalanayotgan mahsulotning tavsiflari darajasini aniq o‗rnatish;