Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. Q. Yo‘ldoshev, D. T. Yusupova sifat menejmenti toshkent – «iqtisodiyot» – 2019

 
              

---

171 
2.10. Sertifikatsiya va xalqaro savdo 
 
 
Sertifikatlashtirish  davlatlar  o‗rtasidagi  savdo  munosabatlarini  engillashtiradi, 
mahsulotni  import  qilinayotgan  davlatlarda  qayta  sinovdan  o‗tkazish,  tashish 
harajatlari qisqaradi. Yagona xalqaro standartlar birliklariga amal qilishga asoslangan 
xalqaro sertifikatsiyalash sistemalarini joriy etilganda, ish yanada osonlashadi.  
 
Ammo, ko‗pchilik davlatlarda sertifikatlashtirish milliy chegaralarda kiritilgan. 
Natijada  sertifikatlashning  milliy  qoidalari,  sinovlarni  o‗tkazish  tartibi  va  natijalarni 
ifodalashda  farq  yuzaga  keladi.  SHuning  uchun  ham  milliy  sertifikatsiyalash  bilan 
bog‗liq  bo‗lgan  xalqaro  savdodagi  nomuvofiqlikni  yo‗qotish  ko‗pchilik  xalqaro 
tashkilotlarning diqqat markazidadir.  
 
SHu  bilan  bir  qatorda  sertifikatlash  va  standartlashning  milliy  qoidalaridagi 
farqlar,  shuningdek,  ayrim  mahsulot  turlariga  nisbatan  qo‗yilgan  talablardagi 
obyektiv  farqlar  ba‘zi  mamlakatlarda  proteksionistik  maqsadlarda,  ya`ni  chet  ellik 
ishlab  chiqaruvchilarga  bu  mamlakatlarning  bozoriga  kirib  kelishlarining  yo‗lini 
yopish yo‗lida ham foydalanmoqdalar.  
 
Masalan,  u  yoki  bu  davlat  mahsulotning  shunday  tavsiflariga  asoslangan 
standartlarni  qabul  qiladilarki,  boshqa  davlatlar  mahsulotlarini  ushbu  standartlarga 
ko‗ra  baholashga  qiynaladilar,  yoki  umuman  qo‗llay  olmaydilar.  Agar  bu  ham 
yordam  bermasa,  import  qilinayotgan  mahsulotlarni  sinovdan  o‗tkazishni  amalga 
oshirishning  murakkab,  administrativ  usullaridan  foydalanadilar.  CHet  el 
mahsulotlarining  ichki  bozorga  kirib  kelishining  oldini  olishda  standartlardan 
foydalanishning oldini olishga quyidagilarni misol qilib keltirishimiz mumkin: 

 
ma‘lum konstruksiyadagi buyumlarni standartlar orqali tavsiflash; 

 
ma‘lum bir materiallarni qo‗llash; 

  buyumning qandaydir tavsifi miqdorini boshqa davlatlarda qabul qilinganiga 
nisbatan yuqoriroq ko‗tarish (masalan, kafolatli xizmat ko‗rsatish muddatini). 
Bunday  proteksionizm  to‗g‗risida  Germaniyaning  ulgurji  va  tashqi  savdo 
Ittifoqining  Prezidenti  Gans  Xaytvich  shunday  degan:  «o‗z  iqtisodini  zararli 
raqobatdan  himoyalashni  kuchaytirishda  davlatlar  judayam  ixtirochi  bo‗ladilar. 
Bugungi  kunda  umumiy  bozor  mamlakatlarida  900  dan  ortiq  savdo  aloqalarining 

---

172 
o‗rnatilishiga  halal  beradigan  davlat  texnikaviy  reglamentlarining  mavjud.  Ular 
davlatlarning ichki bozoriga chet el mahsulotlarining kirib kelishiga qarshilik qiladi, 
hamda o‗z mahsulotini chet el mahsulotlari raqbatidan asrashga yordam beradilar.» 
Ba‘zi  hollarda  proteksionistik  choralar  jamoatning  talabiga  ko‗ra  amalga 
oshiriladi.  Bunday  holatda  iste‘molchilar  qiziqishini  himoya  qilish,  ularning 
sog‗lig‗ini,  atrof-muhitni  himoya  qilish  uchun  qonuniy  aktlar  va  qarorlar  qabul 
qilinadi.  Bunday  hukumat  qarorlari  (ularni  ba‘zan  texnikaviy  reglament  deb 
ataydilar)  buyumlarga  nisbatan  batafsil  texnikaviy  shartlarni  ifodalab,  foydalanishi 
majburiy  hisoblanadilar.  Texnikaviy  reglamentlar  oziq-ovqat  mahsulotlarini, 
farmatsevtika  tovarlarini,  bolalar  o‗yinchoqlarining  havfsizligini,  maishiy  priborlar, 
mashinalar va boshqalarni o‗z ichiga oladi.  
Xalqaro  savdo  diskriminatsiyasi  milliy  sertifikatsiyalash  sistemalari  chet  el 
firmalari  tomonidan  ishlab  chiqarilgan  mahsulotni  sertifikatlash  imkoniyati  yo‗q 
bo‗lgandagina  o‗rinlidir.  Sertifikatsiyalashdan  bosh  tortish  ko‗pincha  import 
qilinayotgan davlatda tegishli milliy standartning yo‗qligi bilan asoslanadi.  
Chet el tovarlari diskriminatsiyasi uchun ularning sertifikatsiyalash sinovlarini 
o‗tkazishga  milliy  ishlab  chiqaruvchilarga  nisbatan  qo‗llanadigan  haq  yuqori  qilib 
belgilanadi. Natijada, sertifikat olish uchun yuqori haq to‗lash, ko‗pincha mahsulotni 
eksport qilishni samarasiz bo‗lishiga olib keladi.