Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti I. I. Xamidov xalqaro marketing

2.3. Xalqaro marketing muhitini o‘rganish, tahlil qilish va 
baholash 
 
Ko‘plab xorijiy ishbilarmonlar kompaniyaning muvaffaqiyati 
uning mijozlari doirasi qanchalik kengligiga va mijozlar sonini 
ko‘paytirish imkoniyatlariga ega bo‘lishiga bog‘liq deb hisoblashadi. 
Yangi bozorlar va yalpi ehtiyojlar tadbirkorlik faoliyatida yuqori 
natijalarga erishish uchun shartdir. Bundan tashqari, yirik ishlab 
chiqarish korxonalarini avtomatlashtirish darajasi obyektiv ravishda 
o‘z mahsulotlarini ichki bozorlarda sotish muammolarini kuchaytiradi. 
Bunga import savdosi hajmini oshirish hisobiga raqobatning 
kuchayishi ham yordam beradi. 
Mahsulotlar eksporti ichki bozorda mahsulotlarni sotish bilan bir 
xil maqsadni ko‘zlaydi, ya’ni kompaniyalarning sotishi va foydasini 
oshirish. Shu bilan birga, eksport faoliyatini tashkil etish ichki bozorda 
ishbilarmonlik munosabatlarining odatiy amaliyotidan sezilarli 
farqlarga ega. Har bir bozor faqat bitta madaniy muhitga, o‘z 
rivojlanish darajasiga, o‘ziga xos milliy, siyosiy va iqtisodiy 
ustuvorliklarga ega. Eksport qiluvchi kompaniya shuni bilishi kerakki, 
uning tashqi savdo operatsiyalarini muvaffaqiyatli olib borish ehtimoli 
uning strategiyasi tashqi milliy bozorlardagi mavjud sharoitlarga 
qanchalik moslashtirilganligiga bog‘liq. 
Tashqi iqtisodiy faoliyatning belgilangan maqsadlariga erishishning 
asosiy vositalari xalqaro marketing konsepsiyasi - bir nechta tashqi 
maqsadli bozorlarning ehtiyojlarini qondirish orqali kompaniya 
maqsadlariga erishishga qaratilgan zamonaviy biznes falsafasi asosiga 
olingan ko‘p millatli bozor tushunchasi. 

---

31 
Ko‘p millatli bozor konsepsiyasi mahsulotning raqobatbardoshligi 
va xalqaro bozorlarda muvaffaqiyatli amalga oshirilishiga ta'sir 
ko‘rsatadigan kompaniya faoliyatining barcha jihatlarini o‘z ichiga 
oladi, jumladan: tovarlar va bozorlarni o‘rganish, xomashyo sotib 
olish, ishlab chiqarish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish, qadoqlash, 
tashish, sheriklarni izlash, tashkil etish tarqatish
tarmog‘i, mijozlarga xizmat ko‘rsatish, xizmat ko‘rsatish, ehtiyot 
qismlarni etkazib berish, reklama, moliyalashtirishni ta'minlash. 
Konsepsiya doirasi barcha sohalarni qamrab oladi 
tashqi iqtisodiy loyihalarni tayyorlash va amalga oshirish bo‘yicha 
tadbirlar. 
Ko‘p millatli bozor - bu xalqaro marketingni tashkil qilishning ancha 
murakkab shakli kengaytirilgan milliy bozor bilan. 
Ushbu konsepsiyaning asosiy tarkibiy qismi muntazam ravishda 
tashqi marketing bo‘lib, u kompaniya yoki uning mahsulotlari tashqi 
bozorlarda muvaffaqiyatlarga erishish xususiyatlari bilan bog‘liq. 
Ushbu turdagi marketingning asosiy vazifasi kompaniyaning 
ixtisoslashishi uchun mos bo‘lgan tashqi bozorlarni baholash asosida 
tanlashdir. 
Odatda quyidagi omillar va ko‘rsatkichlar baholanadi: 
- siyosiy barqarorlik; 
Hamkorlik to‘g‘risida hukumatlararo bitimlarning mavjudligi 
-geografik joylashuv; 
- transport kommunikatsiyalari; 
- sanoat mahsulotlari va iste'mol bozorlarini rivojlantirish; 
- populyatsiya hajmi; - iste'molchilar zichligi; - bozor segmentatsiyasi 
va uning imkoniyatlari; - raqobat intensivligi; - tovar-iqtisodiy 
sharoitlarini kiritish mumkin.
Bozorni o‘rganishda tarixiy hamkorlik aloqalarining va o‘zaro 
manfaatli aloqalar doirasidagi hamkorlikning o‘rni ham muhim 
hisoblanadi. Turli tarixiy, siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy sabablarga 
ko‘ra ko‘p yillar o‘zaro hamkorlik qilib kelgan davlatlar orasida 
bugungi kunda ham hamkorlik aloqalari mavjudligini ko‘rish mumkin. 
Bozorni o‘rganishdagi yana bir muhim omil bu mintaqaviy joylashuv, 
geografik joylashuv masaladidir. Har bir davlat ma’lum miqdorda, eng 
avvalo qo‘shni davlatlar bilan aloqaga kirishadi. Bu iqtisodiy 

---

32 
hamkorlik eng birlamchi va zaruriy hisoblanadi. Masalan, O‘zbekiston 
uchun Qozog‘iston,
Tojikiston, Turkmaniston va Qirg‘iziston orasidagi hamkorlik doim 
birlamchi va ustuvor hisoblanib kelgan.