Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti g’. E. Zaxidov, M. T. Asqarova, Z. A. Djumayev, L. F. Amirov, H. A. Hakimov makroiqtisodiyot darslik toshkеnt – 2019

Davlat budjeti daromad qismining bajarilishi

(YaIMga nisbatan % da)⁷⁰

Ko‘rsatkic	201	2011	2012	2013	2014	2015	2016	2017	2018
hlar	0
Daromadlar	22,	21	22	22	21	21,	20	19	19
jami	1	,9	,0	,0	,9	3	,6	,9	,4
1. Bevosita	5,8	5,	5,	5,	5,	5,	4,9	4,6	3,
soliqlar		8	6	3	1	1			8
2. Bilvosita	11,	10	10	11	11,	11	10,6	10,5	10
soliqlar	1	,6	,8	,3	6	,2			,1
3.Resurs
to‘lovlari	3,4	3,	3,	3,	3,	2,	2,7	2,8	3,
hamda mulk		4	4	3	0	8			1
solig‘i
4. Boshqa	1,8	2,	2,	2,	2,	2,	2,4	2,1	2,
daromadlar		2	2	2	2	2			4

Yagona soliq stavkasi 2007 yilda 13 % ga, 2012 yilda esa 5 % gacha pasaytirildi. Bu chora tadbirlar iqtisodiyotga soliq yukini kamaytirish imkonini berdi.

Agar davlat budjeti daromaadlarining YaIMdagi ulushi 2000 yilda 28,5 % bo‘lgan bo‘lsa 2005 yilda 22,5 % ni 2018 yilda 19,4 % ni tashkil etdi (10.4-jadval).
Bizga ma’lumki Yagona yo‘l jamg‘armasi, Maktab ta’limini
rivojlantirish jamg‘armas, Pensiya jamg‘armasi va Bandlilikka
ko‘maklashish jamg‘armasini o‘z ichiga olgan davlat nobudjet fondlariga to‘lovlar ham soliq mazmuniga ega bo‘lib tovarlarlar va xizmatlar tannarxiga, ularning sotilish bahosi ko‘tarilishiga, raqobatbardoshliligi pasayishiga olib keladi, shuningdek korxonalar moliyaviy resurslari qisqarishini keltirib chiqaradi. Nobudjet davlat jamg‘armalarini ham qo‘shib hisoblanadigan jamlanma budjet daromadlarining YaIMdagi

70. 
    O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlari
    

138

ulushi sifatida aniqlanadigan soliq yukining ham kamayishini kuzatishimiz mumkin. 2001-2017 yillar davomida iqtisodiyotga umumiy soliq yuki 40 foizdan 29 foizgacha pasaytirildi.
Iqtisodiyotga soliq yukining pasaytirilishi korxonalarning moliyaviy
resurslarining ko‘payishiga olib keldi. “ Bu o‘z navbatida investitsiyalarnig ko‘payishi, korxonalarning aylanma mablag‘larini to‘ldirish, ishchi va xizmatchilarning ish haqi va daromadlarini oshirish uchun qo‘shimcha manba bo‘lib xizmat qilmoqda.
2014 yilda yuridik shaxslar daromadiga solinadigan soliq stavkasi 8.5% dan 8%ga, kichik korxona va mikrofirmalar uchun yagona ijtimoiy to’lov 25% dan 15%ga pasaytirildi.
Natijada iqtisodiyotga davlat budjeti daromadlari bo‘yicha hisoblanadigan soliq yuki 20, 6 % gacha pasaydi.
Bu yillar davomida soliq yukining pasayishi soliq stavkalarining kamaytirilishi bilan birga investorlar va tadbirkorlar uchun soliq imtiyozlari ro‘yxatining kengaytirilishiorqali ro‘y berdi. Tahlil qilinayotgan davrda to‘g‘ri soliqlarning YaIMdagi ulushi 7,5 % (2000 y) dan 3,8 % (2018 y.) gacha pasaydi.
Mol-mulk solig‘i va resurs to‘lovlarining YaIMdagi va yalpi soliq tushumlaridagi ulushi kamayib borganligini ta’kidlash lozim. Bu soliqlarning YaIMdagi ulushi 2010 yilda 3,4 %ni, 2018 yilda 3,1 %ni tashkil etdi.
To‘g‘ri soliqlar tarkibida, jismoniy shaxslarning daromadlaridan olinadigan soliqlar ulushi muttasil o‘zgarib bormoqda (10.5-jadval). Agar bu ko‘rsatkich 2000 –yilda 44,5 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2010 yilda 45.0 %ni, 2011 yilda 42,7 % ni, 2012 yilda 42,5 % ni, 2018 yilda esa 41,2 % ni tashkil etdi, ya’ni, to‘g‘ri soliqlar yalpi tushumida yuqori o‘rin tutadi.
10.5-jadval
O‘zbekiston Respublikasida Davlat budjetiga to‘g‘ri soliqlar
tushumining tarkibi (%)⁷¹

71. 
    O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi ma’lumotlari 139
    

Soliq turlari	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014	2015	2016			2017	2018
To‘g‘ri soliqlar	100,	100,	100,	100,	100,	100,	100,	100,	100,			100,	100,
	0	0	0	0	0	0	0	0	0			0	0
1.Korxonalarni
ng foyda	18.7	19,2	18,1	19,2	18,5	16,3	15,1	13,3	12,5			12,8	22,4
solig‘i
2. Jismoniy
shaxslar	47.9	46,2	45,0	42,7	42,5	42,8	44,1	43,2	42,1			42,3	41,2
daromad
solig‘i
3.Yagona soliq	17.3	18,9	21,6	23,2	22,8	25,0	25,8	27	29			30	29,9
4. Tadbirkorlar
daromadiga
qat’iy	3.8	3,9	4,6	5,0	5,9	6,5	7,5	6,7	6,9			9,0	6,5
belgilangan
soliq
5. Ijtimoiy													- gan
infratuzilmani
	12.4	11,9	10,8	10,0	10,3	9,4	7,5	9,8	9,5			5,9	qilin
rivojlantirish
													bekor
solig‘i
Yuridik	shaxslar		daromadlaridan			olinadigan soliq				stavksining

kamayishi natijasida 2000-2017 yillarda u bo‘yicha tushumlarlarning to‘g‘ri soliqlar tarkibidagi ulushi kamayishi kuzatildi va 12,8%ni tashkil qildi.

Soliq shkalalari bo‘yicha soliq stavkalari kamayishiga qaramasdan jismoniy shaxslar daromadidan olinadigan soliqlarning ko‘payib borayotganligi soliq bazasi, ya’ni aholi daromadlari ortib borayotganligidan dalolat beradi. 2011-2017 yillarda ijtimoiy infratuzilma solig‘i ulushining ortishi hisobiga jismoniy shaxslar daromad solig‘inig to‘g‘ri soliqlar tushumidagi ulushi qisqardi.
To‘g‘ri soliqlar stavkalarining pasaytirilishiga qaramasdan soliq bazasining kengayishi hisobiga bu soliqlar tushumining mutlaq miqdori

140

oshib borishi, to‘g‘ri soliqlardagi ulushi esa 2012-2017 yillarda deyarli barqaror bo‘lib qolayotganligini ta’kidlash mumkin, xususan, 2017 yilda budjet daromalari tarkibida to’g’ri soliqlarning ulushi 24,0 % ni tashkil etdi. Bunday baqarorlik 2012-2017 yillarda yagona soliq to‘loviga ham tegishlidir. Soliq to‘lovchilar soni ortishi, soliq bazasining kengayishi yagona soliq stavkasinig pasayishiga qaramasdan uning mutlaq miqdori ortib borishiga olib keldi.
Egri soliqlar davlat budjeti jami daromadlarining yarmidan ko‘p (2017 yilda 51,5%) qismini ta’minlab beradi (10,6-jadval).
10.6-jadval