Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti g’. E. Zaxidov, M. T. Asqarova, Z. A. Djumayev, L. F. Amirov, H. A. Hakimov makroiqtisodiyot darslik toshkеnt – 2019

2.3-jadval
O‘zbekiston Respublikasida YaIMning

foydalanish tarkibi¹⁶ (%)

		Yakuniy iste’mol			Yalpi jamg‘arish
		xarajatlari jami, %
								Sof
	Davr				Asosiy	Zahiralarning
					kapitalga			eksport
		Xususiy	Davlat			o‘zgarishi va
					yalpi ichki
						boshqalar
					investitsiya
	2000	61,9	18,7		24,0	-4,4		-0,2
	2001	61,5	18,5		27,9	-6,8		-1,1
	2002	60,2	18,0		22,1	-0,9		0,6
	2003	55,6	17,4		21,5	-0,7		6,2
	2004	51,9	16,2		23,5	1,0		7.4
	2005	48.4	15.9		22.0	6.0		7.7
	2006	48.2	15.3		21.6	8.0		6.9
	2007	47,9	15.6		23.5	4,7		8,3
	2008	47,1	17,5		25,5	5,5		4,4

16. 
    O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va sanoat vazirligi ma’lumotlari
    

30

2009	48,3	18,9	28,6	-1,7	5,9
2010	49,0	15,8	27,3	-1,8	9,7
2011	50,3	15,4	25	1,5	7,8
2012	52,2	15,8	25,4	3,5	3,1
2013	54,5	15,8	23,2	4,4	2,1
2014	56,0	15,9	23,0	4,8	0,3
2015	55,3	17,6	26,9	-0,1	0,3
2016	56,5	18,1	26,2	-0,9	0,0
2017	53,2	16,7	26,1	1,5	2,5

Mamlakatda 2000-2017 yillarda iste’mol ulushi o‘rtacha 53,2% ga teng bo‘lib, uning tarkibidagi 2017 yilda davlat xarajatlari ulushi o‘rtacha 16,7%, xususiy iste’mol ulushi esa o‘rtacha 53,2% ga teng bo‘lgan.

YaIMni daromadlar (taqsimot usuli) bo‘yicha hisoblash. YaIMni daromadlar bo‘yicha aniqlashda yakuniy mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida rezident-ishlab chiqarish birliklari tomonidan, qo‘shilgan qiymatlar hisobidan, to‘langan dastlabki daromadlar qo‘shib chiqiladi.
YaIMni daromadlari yig‘indisi ko‘rinishida hisoblashda asosan quyidagi ko‘rsatkichlardan foydalaniladi:
-sof bilvostia soliqlar (Tn) – bilvosita soliqlar(qo‘shilgan qiymat solig‘i, aksizlar, bojxona bojlari) va subsidiyalar hajmlari o‘rtasidagi farq;

• 
  yollanma ishchilarning ish haqlari (W) - xususiy va davlat kompaniyalarining yollanma ishchilarga hisoblagan barcha turdagi mehnat haqi to‘lovlarining nominal miqdori plyus ish beruvchilar tomonidan ish haqi fondiga nisbatan hisoblanib to‘lanadigan ijtimoiy sug‘urta ajratmalari. O‘zbekiston Respublikasida bu ajratma normasi 2005 yilda ish haqi fondiga nisbatan 31% bo‘lgan bo‘lsa. 2006 yildan boshlab 25 % qilib belgilandi, 2017 yildan boshlab 15-25 % atrofida qilib belgilandi.
  

• 
  Korporatsiyalarning yalpi foydasi + nokorporativ korxonalar daromadi (R).
  

31

Nokorporativ korxonalar- kichik hajmdagi, uy xo‘jaliklariga tegishli korxonalar bo‘lib ularda korxona foydasi va korxona egasining ish haqi elementlari o‘zaro qo‘shilib ketgan bo‘ladi. Bu holat aralash daromad atamasini qo‘llashga sabab bo‘ladi.
R= Korporatsiyalarning sof foydasi (R1 ) + nokorporativ korxonalar sof daromadlari(R2) +amortizatsiya (A);
YaIMni daromadlar ko‘rinishida yalpi qo‘shilgan qiymatni ko‘rsatilgan uch guruhga bo‘lib topish mumkin:
YaIM = Tn + W+R
Olingan dastlabki daromadlar qayta taqsimlanishi natijasida dividend, renta, to‘g‘ridan to‘g‘ri xorijiy investitsiyalardan olingan reinvestitsiya ko‘rinishidagi daromadlar paydo bo‘ladi.
Shuningdek, YaIMni daromadlar ko‘rinishida aniqlashda, iqtisodiy nazariyada, daromadlarni quyidagi komponentlarga bo‘lish ko‘zda tutiladi:
-amortizatsiya (A);
- bilvostia soliqlar (T);
-yollanma ishchilarning ish haqlari (W);

• 
  ijara haqi to‘lovi va renta ko‘rinishidagi daromadlar(R1);
  

• 
  kapital uchun olingan foiz daromadlari (R2);
  

-mulkdan keladigan daromad (nokorporativ korxonalar daromadi)

(P1);
-korporatsiya foydasi (P2).
Korporatsiyalar foydasi o‘z navbatida quyidagilarga bo‘linadi:

1. 
   korporatsiyasi foydasidan to‘lanadigan soliqlar (P2.1);
   

2. 
   hissadorlar o‘rtasida taqsimlanadigan dividendlar(P2.2);
   

22. 
    korporatsiyaning taqsimlanmagan foydasi(P2.3). Keltirilgan yondoshvuga ko‘ra: