|
Narx-navo ta’siri indeksi shakli:
1
1
0
0
0
0
1
1
0
1
0
1
:
Т
М
Т
М
B
М
Т
М
Т
М
B
М
bu yerda:
0
1
B
М
- sotilgan mahsulotdan joriy davrda o‘tgan davr narxi asosida
olingan tushum;
0
1
T
М
- joriy davrda sotilgan mahsulotning o‘tgan davr tannarxida hisoblangan
hajmi.
Ko‘rinib turibdiki, bu indeksda joriy davrdagi joriy xarajatlarni rentabellik
darajasi o‘tgan davrdagi rentabellik darajasi bilan taqqoslanadi, lekin bu rentabellik
ko‘rsatkichlarida faqat mahsulotlar tarkibi o‘zgargan, Demak, bu indeks joriy
xarajatlar rentabelligiga mahsulotlar tarkibiy o‘zgarishi ta’sirini ifodalaydi.
Yuqorida foydalanilgan indekslarni aniqlash ko‘p qiyin emas. Moliyaviy
hisobotda (2-shakl) mahsulotlar sotish tushumi, sotilgan mahsulotlar tannarxi va
sotilgan mahsulotlardan olingan foyda to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud. Buxgalteriya
birlamchi hisobidan faqat joriy davrda sotilgan mahsulotlarni o‘tgan davr narx-
navolarida (ΣM
1
B
0
) va o‘tgan davr tannarxida baholanish ko‘rsatkichlari to‘g‘risidagi
ma’lumotlarni olishga to‘g‘ri keladi (ΣM
1
B
1
).
Aniqlangan omilli indekslar o‘zaro aloqada bo‘lib, ular bir-biriga ko‘paytirilsa,
joriy xarajatlar rentabelligi umumiy indeksi olinadi, ularning mutlaq o‘zgarish
farqlari olinsa, ularning so‘mmasi umumiy indeksning farqiga barobar.
Buni quyidagi jadval ma’lumotlaridan foydalanib tasdiqlaymiz:
25-jadval
Joriy xarajatlar rentabelligi omillari ta’siri
N Ko‘rsatkichlar
Ming so‘m
Ma’lumotlar bazasi
1 Joriy davrda sotilgan mahsulotlardan tushum (ΣM
1
B
1
)
800
2 Joriy davrda sotilgan mahsulotlar tannarxi (ΣM
1
T
1
)
640
3 O‘tgan daarda sotilgan mahsulotlardan tushum (ΣM
0
B
0
)
595
4 O‘tgan davrda sotilgan mahsulotlar tannarxi (ΣM
0
T
0
)
490
5 Joriy davrda sotilgan mahsulotlar o‘tgan davr narx-navolarida (ΣM
1
B
0
)
680
6 Joriy davrda sotilgan mahsulotlar o‘tgan davr tannarxida (ΣM
1
T
0
).
560
1. Joriy xarajatlar rentabelligini umumiy dinamika indeksi
104
7
,
116
100
)
214
,
0
:
250
,
0
(
490
490
595
:
640
640
800
%.
Demak, joriy xarajatlar rentabelligi joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan 16,7 %
ga oshgan.
2. Sotilgan mahsulotlar tannarxining ta’siri:
6
,
66
100
)
375
,
0
:
250
,
0
(
640
560
800
:
640
640
800
%.
Demak, korxonada sotilgan mahsulotlar tannarxining o‘zgarishi joriy xarajatlar
rentabelligiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan, natijada joriy xarajatlar rentabelligi 33,4 % ga
kamaygan (100-66,6). Joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan sotilgan mahsulotlarning
tannarxi ko‘tarilgan. Masalan, sotilgan mahsulotlarni bir so‘mga nisbatan sarf etilgan
xarajatlar o‘tgan davrda 17,6 tiyindan joriy davrda 20 tiyinga ko‘tarildi.
3. Sotilgan mahsulotlarga quyilgan narx-navoning ta’siri:
200
100
)
186
,
0
:
375
,
0
(
640
560
680
:
640
560
800
%.
Ko‘rinib turibdiki, korxona mahsulotlariga narx-navolar ko‘tarilgan, natijada
joriy xarajatlar rentabelligi darajasi ikki marta ko‘tarilgan. Demak, narx-navolarni
o‘zgartirish rentabellikka ijobiy ta’sir ko‘rsatgan.
4. Sotilgan mahsulotlarning tarkibiy o‘zgartirilishi ta’siri:
6
,
87
100
)
314
,
0
:
186
,
0
(
490
490
595
:
640
560
680
%.
Joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan sotilgan mahsulotlarning tarkibi o‘zgardi va
bu o‘zgarish joriy xarajatlar rentabelligiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Bu omil ta’sirida
joriy xarajatlar rentabelligi 12,4 % ga kamaygan (100-87,16).
Umumiy rentabellik dinamika indeksi bilan omilli indekslar o‘rtasidagi
bog‘lanish quyidagicha tasdiqlanadi:
Rentabellik darajasi
Joriy davr
O‘tgan davr
+o‘sish
-kamayish
Umumiy rentabellik
25,0
21,4
+ 3,6
Tannarx ta’siri
25,0
37,5
-12,5
Narx-navo ta’siri
37,5
18,6
+ 18,9
Mahsulot tarkibi ta’siri
18,6
21,4
-2,8
Jami
X
X
3,6
yoki
4
,
21
6
,
18
6
,
18
5
,
37
5
,
37
25
4
,
21
25
yoki
%
116,7
ёки
)
876
,
0
2
666
,
0
(
167
,
1
.
Demak, joriy xarajatlar rentabelligining umumiy indeksi uch omilli indekslar
ko‘paytmasiga barobar.
Ishlab chiqarish yoki ishlab chiqarish asosiy va aylanma fondlarning
rentabelligiga, yuqorida aytilgandek quyidagi uch omil ta’sir ko‘rsatadi:
- mahsulotlar rentabelligining o‘zgarishi;
- fondlar sig‘imining o‘zgarishi;
- aylanma mablag‘larni birkitish ko‘rsatkichining o‘zgaryapti.
Yana umumiy dinamik va omillar ko‘rsatkichlarini aniqlaymiz.
105
Do'stlaringiz bilan baham: |
