Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti e. A. Akramov korxonalar moliyaviy holati

24-jadval 
Rentabellik ko‘rsatkichlari hisob-kitobi (ming so‘m) 
Ko‘rsatkichlar 
Joriy davr 
O‘tgan 
davr 
Dinamika 
1. Ma’lumotlar bazasi 
1. Korxona aktivlarining o‘rtacha qiymati 
7622,7 
6901,1 
110,5 
2. Ishlab chiqarish fondlarining o‘rtacha qiymati 
4311,9 
3133,0 
137,4 
3. 
Korxonaga 
tegishli 
kapitalning o‘rtacha 
qiymati 
5972,2 
4537,8 
137,6 
4. Asosiy kapitalning o‘rtacha qiymati 
5535,2 
3799,3 
145,7 
5. Aylanma mablag‘larning o‘rtacha qiymati 
2087,7 
3101,0 
67,3 
6. Uzoq muddatli qarzlarning o‘rtacha qiymati 
1065,7 
- 
- 
7. Mahsulotlar sotishdan tushum 
9536,0 
3279,6 
103,8 
3. Sotilgan mahsulotlarning tannarxi 
5273,4 
6017,1 
87,0 
9. Soliq to‘lashdan olingan foyda 
4550,0 
3622,4 
125,6 
10. Mahsulotlar sotishdan olingan foyda 
4362,6 
3262,9 
133,7 
2. Rentabellik ko‘rsatkichlari 
A) Asosiy ko‘rsatkichlar, foiz 
1. Korxona aktivlarining rentabelligi (9:1) 
59,7 
52,5 
113,7 
2. Ishlab chiqarish rentabelligi (9:2) 
105,5 
115,3 
91,5 
3. 
Korxona 
joriy 
xarajatlarining 
rentabelligi 
(10:8) 
86,2 
54,2 
159,0 
4. Mahsulot rentabelligi (10:7) 
47,3 
35,2 
134,1 
B) Qo‘shimcha ko‘rsatkichlar, foiz 
1. 
Korxonaga tegishli kapitalning rentabelligi 
(9:3) 
76,2 
79,8 
95,5 
2. Qarzga olingan kapitalning rentabelligi (9:6) 
426,8 
- 
- 
3. Asosiy kapitalning rentabelligi (9:4) 
32,2 
95,3 
86,3 
4. Aylanma kapitalning rentabelligi (9:5) 
21?,9 
116,8 
186,9 
5. Investitsiyalarning rentabelligi 9:(3 + 6) 
61,2 
79,8 
76,7 
Jadval ma’lumotlariga va aniqlangan rentabellik ko‘rsatkichlariga binoan 
quyidagi xulosalarga kelish mumkin: 
- rentabellik ko‘rsatkichlari joriy davrda o‘tgan davrga nisbatan umuman 

---

101 
ko‘tarilgan. Demak, korxona faoliyatining moliyaviy natijalari yaxshilangan; 
- lekin rentabellik ko‘rsatkichlari har xil o‘zgargan. Demak, ularning 
o‘zgarishiga har xil omillar ta’sir ko‘rsatgan; 
- eng yuqori sur’atlarda ko‘tarilgan ko‘rsatkichlar — bu joriy xarajatlarning va 
aylanma mablag‘larning rentabellik ko‘rsatkichlaridir; 
- joriy xarajatlarning rentabelligini oshishi - sotilgan mahsulotlarning tannarxini 
pasaytirish yo‘li bilan qo‘lga kiritilgan; 
- aylanma mablag‘lar rentabelligining ko‘tarilishi, fikrimizcha, korxonada 
me’yordan yuqori aylanma mablag‘larni yo‘q qilish natijasi bo‘lsa kerak. 
- sotilgan mahsulotlarning rentabelligi - sotilgan mahsulotlar tannarxining 
pasaytirishi natijasidir. Ko‘rinib turibdiki, sotilgan mahsulotlarning hajmi 3,8 % ga 
ko‘paygan, sotilgan mahsulotlar tannarxi shu davrda 12,4 % ga pasaygan; 
- korxona aktivlarining rentabelligi ko‘tarilgan, lekin shu davrda ishlab chiqarish 
fondlarining rentabelligi pasaygan. Bunga sabab o‘rganilayotgan davrda korxonada 
ishlab chiqarish fondlari 37,4 % ga ko‘paygan. Yangi fondlar hali o‘zlashtirilmagan. 
Shu sababli ishlab chiqarish fondlari samaradorligi pasaygan; 
- xuddi shu sababli yangi fondlarning o‘zlashtirilmaganligi natijasida korxonaga 
tegishli kapitalining va investitsiyalarning rentabellik darajasi kamaygan. 
Jadvalda keltirilgan ma’lumotlar shuni tasdiqlaydiki, rentabellikni tahlil qilishda 
ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish kerak. Bu ko‘rsatkichlardan har biri korxonalar 
moliyaviy natijasining alohida tomonlarini, xususiyatlarini ifodalaydi va bu 
moliyaviy natijalarni har tomonlama tahlil qilishga imkoniyat beradi. Rentabellikni 
tahlil etish rentabellik darajasiga ta’sir ko‘rsatuvchi omillarni tahlil qilish bilan 
yakunlanishi lozim. Yuqorida keltirilgan rentabellik ko‘rsatkichlariga, ulardan har 
biri bilan bog‘liq bo‘lgan omillar ta’sir ko‘rsatadi. 
Masalan, korxona aktivlari rentabelligiga aylanma mablag‘larning aylanishi, 
mahsulot rentabelligi o‘zgarishi; ishlab chiqarish rentabelligiga - aylanma 
mablag‘larni birkitish, mahsulot rentabelligi o‘zgarishi va mahsulot fond sig‘imi, 
fondlar qaytimi; mahsulot rentabelligiga mahsulot tannarxi, mahsulotlarga qo‘yilgan 
narxlar; joriy xarajatlar rentabelligiga narxlar va sotilgan mahsulotning tarkibiy 
o‘zgarishi ta’sir ko‘rsatadi.