Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti "bank ishi" fakulteti "tashqi iqtisodiy faoliyat" kafedrasi

Asosiy raqobat strategiyasining o’ziga xos belgilari

10

 

 

Staretigiyalar 

Belgilar 

Xarajatlar bo’yicha 

etakchi bo’lishi 

Keng 

differentsiatsiyalani

shi 

Optimal 

xarajatlar 

Fokuslangan 

past xarajatlar va 

differentsiya-

lanish 

Strategik maqsad 

Barcha bozorga 

yo’naltirish 

Barcha bozorga 

yo’naltirish 

Qadiryatlarni 

baholaydigan 

Tor bozor 

«nisha»si, 

                                                           

10

 

Zub A.T. «Strategicheskiy marketing teoriya i praktika» Uchebnoe posobiya 2-e iz-d, ISPR.dop. _ M.: Aspekt 

Press, 2011. 

 

---

23 

 

xaridor 

xaridor didi 

barcha xaridorlar 

dididan farq 

qiladi 

Raqobat 

ustivorligining asosi 

Xarajatlar 

raqobatchilarga 

nisbatan pastroq 

Raqobatchi farq 

qiladigan narsani 

tavsiya qilish 

qobiliyati 

Xaridorlarga 

ko’proq pullarga 

ko’proq 

qadriyatlarni 

tavsiya qilish 

qobiliyati 

Xizmat 

ko’rsatadigan 

segmentda 

pastroq 

xarajatlarga ega 

bo’lish yoki 

o’ziga xos 

tovarni tavsiya 

qilish qobiliyati 

Tovarlar turi 

(assortimenti) 

Ortiqchalikdagi 

xolos asosiy sifatli 

mahsulot  

Tovar turlari ko’p, 

keng doiralardan 

tanlash mumkin 

Tovar 

tafsifnomasi – 

yaxshidan juda 

yaxshigacha 

Segmentning 

o’ziga xos 

ehtiyojlarini 

qondirish 

Ishlab chiqarish 

Tovar sifatiga 

ziyon 

keltirmaydagan 

xarajatlar 

kamaytirish 

yo’llarini doimiy 

ravishda izlanish 

Xaridorlar uchun 

qadriyatlar yaratish 

yo’llarini izlash, 

ustivor tovarni 

yaratish 

O’ziga xos sifat 

tafsifnomalarni 

joriy etish 

Mazkur 

segmentga mos 

tovar ishlab 

chiqarish 

Marketing 

Tovarni 

xarajatlarini 

kamaytiradigan 

belgilarga e’tibor 

berish 

Xaridor to’lashga 

rozi bo’ladigan 

tovar sifatini 

yaratish 

Differentsiyalashis

hga ketgan 

qoplaydigan baho 

qo’yish 

Raqobatchilarnin

g tovarga 

o’xshash tovarni 

arzonroq bahoda 

tafsiya qilish 

Noyob 

imokniyatlarni 

maxsus 

xaridorlar 

talabini 

qondirishga 

moslashtirish 

Strategiya qo’llash 

Oqilona baho 

(yaxshi qariyat) 

Xaridorlar 

to’lashga rozi 

bo’lgan har hil sifat 

yaratish. E’tiborni 

bir nechta  o’ziga 

xos belgilarga jalb 

etib, tovar «imiji»ni 

yaratish 

Bir vaqtda 

xarajatlarni 

kamaytirishni va 

sifatni oshirishni 

boshqarish 

Segmentga 

raqobatchilarga 

nisbatan 

yaxshiroq xizmat 

ko’rsatish 

 

 

 

Ushbu jadvalda raqobat strategiyasining o’ziga xos belgilarga keltirilgan 

fokuslashgan strategiyalar jadvalning beshinchi ustunida birlashtirilgan. Chunki 

ularning belgilarga bir biriga o’xshashdir.  

 

Marketing  tadbirlarini  rejalashtirish  va  amalga  eshirish  ko’p  jihatdan 

iste’molchilar  xatti-harakatlarining  o’zgarishi,  ya’ni  quyidagi  savollarga  javob 

berish orqali belgilanadi: Kim? Qanday? Qachon? Qaerda? Va nima uchun sotib 

oladi?  SHuning  uchun  dastavval  xaridorlar  xatti-harakatining  modelini  ko’rib 

---

24 

 

chiqamiz: 

 

Kuzatiladi                                  Kuzatilmaydi                                   Kuzatiladi

 

Ta’sir etuvchilar 

Xaridorlar ongining «Qora 

yashigi» 

Xaridorning javob 

reaktsiyasi 

Marketing 

omillari 

Boshqa 

omillar 

Xaridorning 

tavsiflari 

Xarid haqida qaror 

qabul qilish jarayoni 

Tovarni tanlash 

Markani tanlash 

Xarid joyini tanlash 

Xarid vaqtini tanlash 

Harid ob’ektini tanlash 

Tovar 

Narx 

Tovar 

harakati 

Siljitish 

Iqtisodiy 

Ilmiy 

texnik 

Siyosiy 

Madaniy 

 

1.2.2-rasm. Haridorlar xatti-harakatining modeli

 

Manba: 

www.harid.uz-internet

 sayt ma’lumotlari 

Ushbu  model  uchta  blokdan  iborat.  Ulardan  ikkitasini  kuzatish  mumkin, 

bittasini  esa  bevosita  kuzatish  mumkin  emas.  Aynan  shuning  uchun  xaridorlar 

ongining «qora yashigi» hozircha kam o’rganilgan, chunki unda bevosita emas, 

balki bilvosita tavsiflar o’rganiladi. 

Ma’lumki,  turli  sabablarga  ko’ra  xaridorlar  bozorda  o’zlarini  har  xil 

tutadilar.  Ularning  xatti-harakati  turli  omillarga  bog’liq:  ijtimoiy,  iqtisodiy, 

tabiiy-iqlimiy,  demografik,  estetik,  psixologik.  Ushbu  omillarning  ta’siri 

xaridorlarni eng umumiy tavsiflar bo’yicha guruhlash asosida o’rganiladi (jinsi, 

yoshi,  malakasi,  ijtimoiy  ahvoli,  yashash  joyi  va  hokazo).  Marketing  taktikasi 

firma xaridorlarning qaysi guruhlari bilan ishlashiga qarab belgilanadi. 

«Qora  yashik»ning  ikkinchi  qismi  —  xarid  haqidagi  qarorni  qabul  qilish 

jarayoni — beshta bosqichni o’z ichiga oladi (1.2.3-rasm). 

Xarid  jarayoni  oldi-sotdi  jarayonidan  ancha  oldin  boshlanishi  sababli 

marketing taktik rejasining maqsadi ushbu bosqichlardan har biriga kirib borish 

va  xaridorning  xatti-harakatlarini  firma  uchun  kerak  bo’lgan  tomonga 

yo’naltirishdan iborat. 

 

---

25 

 

 

Muammoni 

anglash 

Axborotniiz

lash 

Variantlarnibah

olash 

Xaridto’g’risidagiqar

or 

Xaridgajavobreaktsiyasi 

 

1.2.3-rasm. Xarid to’g’risida qaror qabul qilish bosqichlari

 

Manba: 

www.harid.uz-internet

 sayt ma’lumotlari 

Yangi  tovarlarni  xarid  qilish  to’g’risida  qaror  qabul  qilishning  o’ziga  xos 

xususiyati shundan kelib chiqadiki, xaridorlar, odatda, tovar to’g’risida etarlicha 

ma’lumotga  ega  bo’lmaydilar.  SHuning  uchun  bu  holda  quyidagi  bosqichlar 

qo’shiladi:  xabardorlik,  qiziqish,  tatib  ko’rish.  SHuni  ham  nazarda  tutish 

kerakki, odamlar yangiliklarga turlicha munosabatda bo’ladi — ba’zilari ularni 

darhol qabul qiladi, boshqalar bu jihatdan ancha orqada qoladi. 

Yangi  tovar  marketingining  taktikasi  uni  50%  xaridorlardan  ko’pi  qabul 

qilmasligini,  qolgan  qismi  uchun  esa  turli  marketing  vositalaridan  foydalanib 

kurashish kerak bo’lishini hisobga olishi kerak.