29
Korxonaning taktik rejasi strategik rejasining bir qismi bo’lib, unga
qo’yilgan maqsadlarga erishishning vositalari, usullari aniqlanadi. Agar
strategik rejalashtirishni asosiy mezoni uzoq muddatlilik hisoblansa, unda
marketingni taktik rejalashtirishda o’rta muddatli strategik chora-tadbirlar
amalga oshiriladi. Marketingni operativ rejalashtirishning mezoni bulib qisqa
muddatlilik hisoblanadi. Taktik rejalarda umumiy sotish rejasi, har bir tovar
guruhi buyicha ta’minot va sotish rejasi, daromadlar rejasi, xarajatlar rejasi,
foyda rejasi, savdo uchun zarur jihozlar, asbob-uskunalar bilan ta’minlanish
rejasi, bozorning xozirgi xolatiga baxo berish, korxona imkoniyatlari va xavf-
xatarlari ifodalanadi.
Taktik rejalarda o’tgan yildagi ko’rsatkichlardan, jumladan korxonaning
tovar oboroti ko’rsatkichidan o’sish, ustunlikka ega bo’lish mo’ljallansa, bu
o’sishga imkon beruvchi vositalar (xususan, sotishni rag’batlantirish, reklama va
boshqalar) xam keltiriladi. Bozordagi sotiladigan tovarlar xaridori, asosiy
segmenti, iste’molchilarning zarurati, raqobatchilar va mol taqsimoti yo’llari
ko’rsatib beriladi.
Ayniqsa korxonani faoliyat davomida kutayotgan xavf-xatarini bilish,
imkoniyatlarini aniqlash muhimdir. Korxona raxbariyati bularni doim diqqat
markazida saqlashi va xavf xatarning salbiy ta’siri oldini olish choralarini
izlashi kerak.
Tovarni sotish imkoniyatlarida avvalo korxonaning bozordagi tovari
ulushi, raqobatchilar o’rtasidagi mavqeihisobga olinadi. Agar korxona
tovarining sotilish hajmi oshayotgan bo’lsa, bu yoki umumiy iqtisodiy holatning
yaxshilanishi hisobiga (bunda barcha firmalar oboroti oshadi) yoki
raqobatchilariga nisbatan korxona faoliyatining takomillashgani hisobiga
bo’lishi mumkin. Raxbariyat korxonaning bozordagi ulushi o’zgarishini
muntazam ravishda nazorat qilib borishi kerak. Agar bu ulush oshib borsa,
korxonaning raqobat qobiliyati kuchayganini bildiradi, va aksincha.
Raqobatda korxona o’z mavqeiga va boshqa safdosh raqobatchilar
mavqeiga baho berishi strategiyani baholashda muhim ahamiyat kasb etadi.
30
Strategiyani baholash va firma mavqeini aniqlashda bir qator uslublar mavjud
bo’lib ular ichida eng keng tarqalgan Portfolio uslublari yig’indisi hisoblanadi.
Dastlabki uslub “Boston konsalting grupp”ning tahliliy matritsasi hisoblanadi.
Raqobatli afzallik - tovar yoki markaning firmaga o’zining bevosita
raqobatchilariga nisbatan ma’lum bir afzallik beradigan xarakteristika va
xususiyatlaridir. Bu xarakteristikalar (atributlar) g’oyatda xilma-xil bo’lishi va
tovarning o’ziga (asosiy xizmatga) ham, asosiy xizmatga qo’shimcha
xizmatlarga, ishlab chiqarish, savdo shakllariga ham taalluqli bo’lishi, hamda
firma yoki tovarga xos bo’lishi mumkin. Raqobatchining nisbiy afzalligi turli
omillar bilan belgilanadi. Umuman olganda, bu omillarni ular vujudga
keltiradigan ichki va tashqi afzalliklardan kelib chiqqan holda ikki keng toifaga
ajratish mumkin
Agar raqobatli afzallik tovarning ajralib turuvchi sifatlariga asoslangan
bo’lsa, u “tashqi” afzallik deb ataladi, bu sifatlar xarajatlarning qisqartirilishi
yoki samaradorlikning oshirilishi hisobiga xaridor uchun qiymatli bo’ladi.
Binobarin, tashqi raqobatli afzallik firmaning “bozor qudratini” oshiradi,
ya’ni u bozorni imtiyozli raqobatchidagiga nisbatan yuqoriroq sotish narxlarini
qabul qilishga majbur qila oladi, chunki imtiyozli raqobatchi bunday ajralib
turuvchi sifatlarni taklif eta olmaydi.
Tashqi raqobatli afzallikdan kelib chiqadigan strategiya - bu
differentsiatsiya strategiyasi bo’lib, bu strategiya firmaning marketing
sohasidagi nou-xausiga, uning mavjud tovarlardan norozi bo’lgan xaridorlarning
istaklarini aniqlash va qondirishdagi afzalligiga tayanadi.
Agar raqobatli afzallik firmaning ishlab chiqarish xarajatlari, firmani
boshqarishdagi afzalligiga yoki raqobatchidan ko’ra kamroq tannarxga
erishishga imkon beruvchi va “ishlab chiqaruvchi uchun qiymat” hosil qiluvchi
tovarga asoslangan bo’lsa, bunday afzallik “ichki afzallik” deb ataladi.
Ichki raqobatli afzallik - firmaga ko’proq rentabellik keltiruvchi va uni
sotuv narxlarining bozor yoki raqobat tomonidan pasaytirilishiga ko’proq
darajada bardoshli qiluvchi yuqoriroq “unumdorlik” oqibatidir.
31
Raqobatli afzallikning kelib chiqishi va tabiati turlicha bo’lgan bu ikki turi
ko’pincha bir-biriga to’g’ri kelmaydi, chunki ular mutlaqo farq qiluvchi
ko’nikma va madaniyatni talab qiladi.
1.3.4-chizmada raqobatli afzallikning quyidagi ikki savoldan foydalangan
holda aniqlash mumkin bo’lgan ikkala jihati ko’rsatilgan.
Maksimal maqbul sotish narxi
(EXR ga nisbatan % da)
EXR - eng xavfli raqobatchi
Ideal
zona
Tannarx (EXR ga
nisbatan % da)
Halokatli vaziyat
Do'stlaringiz bilan baham: 
