Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

Davlat byudjeti xarajatlari va tarkibi dinamikasini 
statistik tahlil qilishda 
byudjet xarajatlarining asosiy yo‘nalishlari o‘rganiladi. Milliy iqtisodiyotning 
rivojlanib borishi bilan byudjet xarajatlarining tarkibida ham jiddiy o‘zgarishlar 
sodir bo‘ladi.Mustaqillikning dastlabki yillarida byudjet xarajatlari asosan aholini 
ijtimoiy himoya qilish va ishlab chiqarish kuchlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan 
bo‘lsa, keyingi yillarda iqtisodiyotni texnik va texnologik yangilash, zamonaviy 
ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirish, milliy xavfsizlikni ta’minlashga alohida 
e’tibor qaratilmoqda.Umuman olganda, byudjet xarajatlari– davlat va mahalliy 
hokimiyat organlari tomonidan aholi ijtimoiy himoya qilish, milliy xavfsizlikni 
ta’minlash hamda ishlab chiqarishni rivojlantirishga yo‘naltiriladigan pul 
mablag‘laridir.
O‘zbekistonRespublikasi davlat byudjetining xarajatlar tarkibi quyidagi 
yo‘nalishlardan iborat: 
1. Ijtimoiy-madaniy tadbirlar xarajatlari, jumladan: 
-
maorif; 
-
sog‘liqni saqlash va jismoniy tarbiya; 
-
madaniyat, fan va ommaviy axborot vositalari; 
-
ijtimoiy ta’minot. 
2. Aholini ijtimoiy himoya qilish xarajatlari, jumladan: 
-
aholi uchun ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan xizmatlarni baholari 
o‘rtasidagi farqni byudjetdan qoplash; 
-
bolalik oilalarga nafaqalar; 
-
kam ta’minlangan oilalarga nafaqalar. 
3. Iqtisodiyot xarajatlari; 
4.
Markazlashgan davlat kapital qo‘yilmalarinimoliyalashtirish xarajatlari; 
5.
Davlathokimiyati,davlatboshqaruviorganlarivasud 
organlarini saqlash xarajatlari. 

---

49 
6.
Boshqa xarajatlar. 
Davlat xarajatlarining yalpi milliy daromaddagi ulushi rivojlangan davlatlarda 
quyidagi ko‘rinishga ega
32
: AQSHda 36%, YAponiyada 33%, Germaniyada 46%, 
Angliyada 43%, Fransiya va Italiyada 50%, Kanadada 44%, SHvetsiyada 60%. Bu 
ko‘rsatkich O‘zbekistonda 27-29 foizni tashkil etmoqda. Masalan, AQSH federal 
byudjetining tarkibi quyidagi ko‘rinishga ega: 
-
harbiy xarajatlar – 28%; 
-
ijtimoiy xarajatlar – 47,3%; 
-
xo‘jalik xarajatlari – 6,7 %; 
-
davlat qarzini to‘lash uchun protsentlar – 13,7%; 
Davlat byudjeti xarajatlarining 2008-2018 yillardagi tarkibiytuzilishini 
ko‘zdan kechiradigan bo‘lsak, bu davlat byudjet xarajatlari tuzilmasida muhim 
o‘zgarishlar yuz berganligini ko‘rishimiz mumkin. Asosiy o‘zgarishlar ijtimoiy 
xarajatlar bo‘yicha sodir bo‘lgan. Mustaqillikning dastlabki yillarida aholining kam 
ta’minlangan qatlamini ijtimoiy himoya qilishga asosiy e’tibor qaratilgan bo‘lsa, 
keyingi davrda ijtimoiy ob’ektlarni qurish va ta’minlashga byudjet xarajatlarining 
asosiy qismi yo‘naltirilmoqda. Davlat byudjeti xarajatlari tarkibini quyidagi 
jadvalda ko‘rib chiqamiz (3.4-jadval).