Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti ayubjonov a. H., Salixodjayeva u. A. Moliya statistikasi

 
a
parametrning shartli qiymatlarini olib, ushbu tenglamani quyidagicha qayta 
yozamiz: 
𝒚 = 𝟎, 𝟓𝟔 + 𝟎, 𝟐𝟓𝟔 ∙ 𝑰 + 𝟏, 𝟐𝟓 ∙ 𝑺 + 𝟎, 𝟒𝟓𝟐 ∙ 𝑻 + 𝟎, 𝟑𝟒𝟓 ∙ 𝑿
. 
Endi, ushbu tenglama orqali byudjet xarajatlariga ta’sir etuvchi omillarni 
baholash mumkin. Unga ko‘ra, davlat investitsiya xarajatlarining 1%ga qo‘shimcha 
o‘zgarishi, boshqa omillar o‘zgarmay qolganda byudjet xarajatlarining 0,256%ga 
o‘zgarishiga sabab bo‘ladi. Boshqa xarajat turlari bo‘yicha ham huddi shunga 
o‘xshash xulosalar qilish mumkin. Omilli tahlildan kelib chiqib shuni aytish 
mumkinki, davlat byudjeti xarajatlariga eng katta ta’sir ko‘rsatuvchi omil – ijtimoiy 
xarajatlaridir. Ushbu xarajatlarning qo‘shimcha 1%ga ortishi, jami byudjet 
xarajatlarining 1,25%ga ortishiga sabab bo‘ladi. Regression tahlil asoslariga ko‘ra 
ushbu tenglamadagi ozod had (0,56) hisobga olinmagan hadlarning byudjet 
xarajatlariga ta’sirini ifodalaydi.0,256;1,25;0,452 va 0,345 parametrlar byudjet 
xarajatlarining har bir omil bo‘yicha elastikligi deb ataladi. Elastiklik koeffitsienti – 
omil belgining qo‘shimcha o‘zgarishini ushbu omil ta’sirida natijaviy belgining 
qo‘shimcha o‘zgarishiga nisbati orqali ifodalanadi. Masalan, byudjet xarajatlarining 
investitsiya xarajatlari bo‘yicha elastikligi quyidagicha hisoblaniladi: 
𝑬
𝑰
=
𝜟𝑰
𝜟𝑫𝑯
,
bu erda: 
ΔI
– investitsiya xarajatlarining o‘zgarishi; 
∆DH
– investitsiya 
xarajatlari natijasida davlat xarajatlarining o‘zgarishi.
Umuman olganda mazkur holat byudjet siyosatining ijtimoiyyo‘naltirilganligi 
haqida xulosani tasdiqlaydi, bu esa iqtisodiyot o‘sishining muhim omillaridanbiri 
bo‘lgan inson kapitalining sifatini oshirishga xizmat qiladi. 
Davlat byudjeti daromadlarining o‘zgarishini ham huddi shunday usulda 
statistik tahlil qilish mumkin. Bunda byudjet daromadlarining o‘sish sur’atlari butun 

---

45 
iqtisodiyotning o‘sishiga bog‘liq. Bunibyudjetga tushumlar (
GR
) va yalpi ichki 
mahsulotni (
GDP
), o‘rtacha ish haqi (
W
) hamda bilvosita egri soliqlar 
(
VAT
)orasidagi bog‘lanishni ifodalovchi quyidagi tenglama parametrlari 
tasdiqlaydi. Tenglama ko‘rinishi quyidagicha: