Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti alimov r. X., Almuradov a. A., Xomidov s. O. Ekonometrik modellashtirish

y  ^y  K  ^y  L .

K L

 va  parametrlar asosiy ishlab chiqarish fondlari va mehnatga nisbatan ishlab chiqarish hajmining elastiklik koeffitsiyenti hisoblanadi:

_{ } y _: K _{;  } y _: L

y K y L
Ishlab chiqarish funksiyasini ko`rib chiqishda paydo bo`ladigan nisbatdagi muhim muammo ishlab chiqarish omillari samaradorligini ishlab chiqarish ko`lami va uning konsentratsiyasiga bog`liq holda o`zgarishidir. Real voqelikda bunday bo`lishi mumkin va uning uch varianti mavjud. Ishlab chiqarish ko`lamlari kengayishi bilan samaradorlik o`sishi, o`zgarishsiz qolishi va pasayishi mumkin.

Kobba-Duglas ishlab chiqarish funksiyasida ishlab chiqarish konsentratsiyasiing ta’siri parametrlar jamida aks etadi. Parametrlar jami birga teng bo`lsa, bu holda ishlab chiqarish konsentratsiyasi ishlab chiqarish hajmi bir omilning uning miqdoriga nisbatan yaratilgan chekli samaradorlikdan ortiq bo`lishini anglatadi. Parametrlar yig`indisi birdan kichik bo`lsa, resurslar oshishi bilan ishlab chiqarish pasayib boruvchi tezlikda o`sib boradi.

Milliy iqtisodiyot barqaror o`sishini modellashtirishda ishlab chiqarish funksiyasining bu normasidan ko`pincha ishlab chiqarish hajmi va ishlab chiqarish omillari sarfi o`rtasidagi bog`liqlikni aniqlash, ularning pirovard natijalariga ta’siri darajasi va kuchini ifodalash, resurslar bir-birining o`rnini bosishi hamda bir-birining o`rnini to`ldirishi borasidagi turli kombinatsiyalarning iqtisodiy samaradorligini o`rganish uchun foydalaniladi. Ba’zi modifikatsiyalarda bunday xildagi ishlab chiqarish funksiyalari texnika taraqqiyotining sur’at va turlarini baholash, iqtisodiyot o`sishining balanslangan variantlarini tuzish imkonini beradi.

Iqtisodiy o`sishni tadqiq qilish quyidagi ajraladigan statistik ikki omilli ishlab chiqarish funksiyasi

Y (t)   K^ (t), L^ (t)^tU(t)

va uning modifikatsiya qilingan dinamik varianti

Y (t)  F(t); L^ (t)K(t)U(t)

dan boshlanadi, ya’ni buni
^ K ^
^ K ^

Y (t)  Y₀ (0)^{ t }

 ^K0 

 ^{ t }

 ^K0 

ko`rinishda ham ifodalash mumkin.

Ilmiy-texnika taraqqiyotida iqtisodiy o`sishning asosiy tenglamasini quyidagicha yozish mumkin:

y^t

y_t

  ^{K t}

K_t

  ^Lt  

L<sub>t

N</sub> _t

N_t

  ,

bunda: K^ - pirovard mahsulotdagi ishlab chiqarish qo`yilmalarining hissasi;

N^ _t  N_t tabiiy resurslarning o`sishi va darjasi;

 - texnika taraqqiyotining yillik o`sish sur’ati bo`lib, u ishlab chiqarish omillari o`zgarmagan taqdirda ham mavjud bo`ladi.

Har bir omil bo`yicha xususiy hosila funksiyasi - chekli samaradorlikni yoki ishlab chiqarish resurslarining bir birligidan milliy iqtisodiyotga qaytimini ifodalaydi. Takror ishlab chiqarish, shuningdek resurs birligiga hisoblangan xarajatlar ma’lum bo`lsa, resurslarni qo`llanish samaradorligini hisoblab chiqish mumkin bo`ladi, Bunday holda ishlab chiqarish fondlarining ularni takror ishlab chiqarish ehtiyojlaridan ortiqcha hissasi quyidagi tafovutda ifodalanadi:

  a

bo`lganda,

bo`ladi.

_ y_t K_t

• 
  a ^yt
  

K_t
 (  a) ^yt

K_t

Jonli mehnat omilli unumdorligining hissasi ham xuddi shunga o`xshash

  b ^yt

K_t
ko`rinishida bo`ladi; bunda b - mehnat resurslarining kengaytirilgan takror

ishlab chiqarish bo`yicha ishlab chiqarish xarajatlari hissasi.