Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti abdurahmonov q. X., Xolmominov sh. R

RIH=(NIH-SA) x Jfil
Bunda:
N IH - 
nominal ish haqi (so'm);
SA — 
soliqlar, ish haqidan majburiy ajratmalar (so'm).
J pik - 
pulning xarid qobiliyati indeksi (narxlar indeksiga teskari
ko' rsatkich).
149

---

Foyda
- ijtim oiy ishlab chiqarishda band bo‘lgan ishchilar uchun 
q o 'sh im c h a darom ad m anbaidir. S of foyda hisobiga investitsiyalar, 
innovatsiyalardan olinadigan darom adlar, dividendlar, monop.oliyalar 
daromadlari, ba’zi ijtimoiy toiovlar, imtiyozlar va hokazolar amalga oshiriladi.
B ozor iq tiso d iy o ti sh a ro itid a d a ro m ad larn in g yangi m anbai - 
tadbirkorlikdan 
keladigan daromadlar 
yoki tadbirkorlik daromadlari paydo 
boiadi. Bu daromadlar tadbirkor bajaradigan funksiya uchun mukofotdir 
(ishni, kapitalni, tabiiy resurslami tovar ishlab chiqarish va xizmat ko'rsatish 
uchun yo'naltirish; firmani boshqarish, innovatsiyalarni kiritish bo‘yicha 
qarorlar qabul qilish, tavakkalchilik bilan mablag' sarflash). Bu daromadlar 
tadbirkor tomonidan krcdit uchun foiz toiangandan keyin qoladigan foyda 
hisobiga shakllanadi. 0 ‘zgaruvchan bu miqdor boshqarishning natijasiga bogiiq 
boiadi. Foyda qonuniy va noqonuniy, xo'jalikning samaradorligiga bogiiq 
yoki bogiiq boim agan tarzda yuzaga kelishi mumkin.
Aholi daromadlarining muhim manbasi 
ijtimoiy iste’mol fondlari 
boiib, 
iste’m olni jam oa shakli orqali taqsimlash usulidir. Darom adlarning bu 
manbasiga, turli baholarga qaraganda, aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan 
umumiy daromadning 1G“5 qismidan 1G“3 qismi to‘g‘ri keladi. Bunda 
ijtimoiy iste’mol fondlaridan toianadigan toiovlar, xizmatlar, imtiyozlaming 
ikki xil shaklini ajratish mumkin: 
pulli
va 
pulsiz
shakllar.
Pulli shakldagi ko‘plab m ablagiar pensiya ta’minoti (yosh, nogironlik, 
staj, boquvchisini yo‘qotganlik bo‘yicha), bolalar, ishsizlik nafaqalari to iash
va hokazolar uchun sarflanadi va ijtimoiy transfertlar deyiladi.
Ijtimoiy transfertlar
- fuqarolarga (davlat byudjetidan yoki maxsus 
fondlardan) - uiaming ish natijasi, tadbirkorlik faoliyati yoki shaxsiy mulkdan 
(pensiya, nafaqa, stipendiyavahokazolar) olinadigan daromadlarigabogiiq 
boim agan holda - toianadigan toiovlardir.
Mehnat motivatsiyasida ish haqi va ijtimoiy transfertlaming nisbati muhim. 
D arom adlar tarkibida ish haqining ulushi ustun b o is a , faol m ehnat, 
tadbirkorlik, tashabbus rivojlanadi, agar ijtimoiy transfertlar hissasi oshib 
ketsa, ko‘pincha boqimandalik kayfiyati kuchayadi.
Shaxsiy (oilaviy) darom adlar miqdori yigindisi pul daromadlari va 
natural daromadlardan tashkil topadi. Natural daromadlar shaxsiy tomorqa 
va uy xo'jaligidan olinadigan hamda aholining ta iim , tibbiy xizmat va 
hokazolami ta’minlovchi pulsiz daromad turlaridan vujudga keladi.