Toshkent davlat iq tiso diyo t universiteti q. X. Abdurahmonov

2.4. Ish o‘rinlarini tashkil etish, rejalashtirish va xizmat ko‘rsatish
Melinat taqsimoti va kooperatsiyasining har qanday shakllarida ijrochilar 
samarali, yuqori unum bilan ishlashining zarur sharti ish o'rinlarini tashkil 
etish va ularga xizmat ko‘rsatishdir. Ish o ‘mi har qanday ishlab chiqarish va 
mehnat jarayonining birinchi bo‘g‘ini bo‘lib, aynan unda ishlab chiqarish 
jarayoni uchta elementining hammasi: mehnat ashyolari, mehnat vositalari va 
ishchi kuchi, ya’ni ijrochi xodimning jonli mehnati yaxlitlashadi, yangi iste’mol 
qiymatlari, mehnat mahsulotlari yaratiladi. Shuning uchun ham ish o'rinlarini 
tashkil etishga katta e’tibor beriladi.
Ish o‘mi — ishlab chiqarish makonining bir qismi boiib, unda barcha
24

---

asosiy va yordamchi texnologiya uskunalari, moslamalar, asboblar, ish mebellari
va maxsus qurilmalar joyiashgan va ular muayyan turdagi ishlarni bajarish
uchun mo‘Ijallangan bo‘ladi.
Butun ish o‘rinlari bir qator belgilariga ko'ra tasniflashtiriladi. Mexanizatsiya 
darajasi b o ‘yicha ular 5 guruhga b o ‘linadi; q o ‘I, m ash in a-q o ‘1, 
mexanizatsiyalashagan; avtomatlashtirilgan va apparaturali ish o‘rinlari.
Ixtisoslashuv belgisi bo‘yicha barcha ish o‘rinlari ixtisoslashgan va universal 
ish o ‘rinlariga bo‘linadi. Mazkur vazifalarni bajarish uchun jihozlangan 
ixtisoslashgan ish o ‘rinlarida bir xil yoki operatsiyaning mazmuni va ishlar 
turi bo‘yichabir-birigayaqin vazifalar bajarilishi mumkin (qoliplovchi, termist, 
burg‘ulovchi, hisoblash mashinasi operatori va hokazolaming ish o ‘rinlari). 
Universal ish o‘rinlarida xilma-xil ishlar bajariladi. Bunday ish o‘rinlari, odatda, 
asbob-uskunalar kichik seriali va bir xil ishlab chiqarish sharoitida bir ish 
turidan tezda boshqasiga o6tib ishlash imkonini beradigan bir qator stanoklar 
va mexanizmlar bo‘ladi (masalan, ta’mirlash - texnika ustaxonalari, aholiga 
maishiy xizmat ko‘rsatish va shu kabi sharoitlarda).
Mehnat taqsimoti belgisi bo‘yicha ish o ‘rinlari ikki tuiga — yakka tartibdagi 
ish o‘rinlari va jamoa ish o‘rinlariga ajratiladi. Yakka taitibdagi ish o‘mida har 
doim bitta ijrochi xodim band bo‘ladi. Jamoa ish o‘rinlarida mehnat jarayonJari 
bir guruh xodimlar tomonidan amalga oshiriladi (masalan, mehnatni brigada 
tarzida tashkil etganda, yirik mashina agregatlariga va apparatura tizimlariga va 
shu kabila^ga xizmat ko‘rsatganda). Bu o‘rinda kadrlami tanlash ijrochilar 
o‘rtasida vazifalarni aniq taqsimlash va har bir xodimning jamoa mehnatiga 
qo‘shgan mehnat hissasiga xolisona baho berish muhim ahamiyatga ega.
Ish o ‘mini ta’minlash deganda unda jamlangan mehnat vositalari: asosiy 
texnologik va yord&mchi asbob-uskunalar texnologik va tashkiliy jihozlar bilan 
aloqa va signal berish vositalari, mehnatni muhofaza qilish va xavfsizlik texnikasi 
majmuasi tushuniladi.