Toshkent davlat agrar unversiteti termiz filiali

Burovchi momentni o’zgartirish usuli bo’yicha pog’onasiz uzatmalar qutisi mexaniq, gidravlik, elektr va kombinatsiyalangan turlarga bo’linadi.Pog’onali uzatmalar qutilarida ushbu ko’rsatkich fakat mexaniq ravishda bajarilib, burovchi momentni o’zgartirish chegaralangan va imkoniyati kam bo’lgan tishli g’ildiraklar (shesternyalar) juftlari soni bilan o’zgartiriladi.
Boshqarish usuli buyicha qo’l bilan boshqariladigan, yarim avtomatik va avtomatik ravishda boshqariladigan turlarga bo’linadi.
Traktor yetakchi ko’prigining vazifasi uzatmalar qutisi validan berilayotgan burovchi momentning harakat yo’nalishini 90 gradusga burgan holda yetakchi g’ildiraklarga yetkazib berishdan iborat.
Etakchi ko’priklarning asosiy mexanizmlariga kuyidagilar: bosh uzatma, differentsial, tormozlar, oxirgi uzatmalar (g’ildirakli traktorlarda) yoki burish mexanizmi (zanjirli traktorlarda) kiradi.
SHu bilan bir qatorda g’ildirakli trakorlarda oldi, orqa yoki ikkala ko’prigi ham yetakchi bo’lishi mumkin.
Zanjirli traktorlarda asosan orqa ko’prigi, tez yurar zanjirli traktorlarda esa aksincha oldingi ko’prigi yetakchi bo’ladi. Ko’pchilik hollarda traktorning orqa ko’prigi g’ildiraklar tomonidan tushadigan asosiy yuklamani va ko’prik ichidagi tishli g’ildiraklar tishlashishidan hosil bo’ladigan kuchlanishlarni o’ziga oladigan qism hisoblanadi. SHu sababli orqa ko’prikka qo’yiladigan asosiy talablardan biri korpus detallarining mustahkamligidir. Bunday talab traktorlarning oldingi yetakchi g’ildiraklariga ham tegishli hisoblanadi.
Bosh uzatma - uzatmalar qutisidan uzatilgan burovchi momentning harakat yo’nalishini 90 gradusga burib berish uchun xizmat qiladi.
Bosh uzatmalar tishli uzatmaning shakli bo’yicha konussimon, tsilindrsimon, chuvalchangsimonturlarga bo’linadi.
Konusli bosh uzatmalar eng ko’p tarqalgan bo’lib, tishning ko’rinishi to’g’ri, tangentsial, spiralsimon (ko’pchilik hollarda aylanasimon) bo’lishi mumkin. Zamonaviy traktorlarda aylanasimon tishli konusli bosh uzatmalar keng tarqalgan.