Toshkent davlat agrar unversiteti termiz filiali

6.5-rasm. To’rt g’ildirakli mashinani burilish sxemasi va rul trapetsiyasi.
1- mashinaning oldingi uki; 2,4-burilish tsapfalarning richaglari; 3-kundalang rul tortkisi; 1,2,3,4-ro’l trapetsiyasi; 5-buylama rul tortkisi;

Mashinani burilish radiusi kancha kichik bulsa uni burila olish kobiliyati shuncha yaxshi buladi. Boshqaruvchi g’ildiraklarni yengil va sirpanmasdan burilishiga rul boshqarmasini konstruktsiyasi,gidrokuchaytirgich kullanilishi yoki tugri rostlanishidan tashkari ularni urnatilish burchaklari ham sababchi buladi. Undan tashkari boshqaruvchi g’ildiraklar biror tomonga burilsa uni uz urniga tez kaytarish harakat xavfsizligi nuktai nazardan zarur. Undan tashkari rul chambaragiga xaydovchi tomonidan ta’sir kilinmasa boshqaruvchi g’ildiraklar tugri chizik buyicha harakatlanishi lozim.

Yuqorida aytilgan sabablarga ko’ra boshqaruvchi g’ildiraklarni tashkariga ogish burchagi 0...2o gacha, kvorenlarni kundalang tekislikdagi og’ish burchagi 6...8o gacha va g’ildiraklarni oldi tomonidagi masofa orqa tomonidagi masofadan 2...12 mm kichik bulishi kerak.
GAZ-53A avtomobilining rul boshqarmasi rul mexanizmi va yuritmadan iborat. Rul mexanizmi boshqaruvchi g’ildiraklarning yengil burilishini ta’minlaydi, chunki rul mexanizmida uzatish soni mavjud bunda - chervyakning burilish burchagi; soshkaning burilish burchagi. SHunday kilib rul soshkasi chervyakga nisbatan kamrok buriladi. Uzatish soni kancha kup bulsa,boshqaruvchi g’ildiraklarning burilishi ham shunchalik yengil buladi, ammo uzatish sonini juda kup kilib bulmaydi, chunki bu xolatda burilish uchun sarflaydigan vaqt nisbatan kup buladi va tezyurar mashinalarga bu ayniksa xavflidir. SHu sababli yengil avtomobillar uchun rul mexanizmining uzatish soni i = 12...20 va yuk avtomobillarining rul mexanizmlarining uzatish soni i =15...25 sonlar bilan chegaralanadi.



6.6-rasm. Yuk avtomobillarining rul boshqarmasi sxemasi.
1-ro’l chambaragi; 2-val kolonka; 3- chervyak; 4-sektor yoki rolik; 5-soshka; 6- buylama rul tortkisi; 7,9 va 12-burish tsapfalarining richaglari; 8-shkvoren; II-oldingi uq; 13,-burilish tsapfalari.
Boshqaruvchi g’ildiraklar burilish tsapfalar 13 va 14 ga urnatilgan bulib tsapfalar uz navbatida oldingi uk IIga sharnirli ravishda shkvoren 8 bilan biriktirilgan 2-rasm. SHkvoren deb oldingi uk bilan burilish tsapfalarini birlashtiradigan ukga aytiladi. Burish tsapfalari uzaro yana richag 9 va 12 lar, hamda kundalang tortki 10 bilan ham ulangan. Rul chambaragi I burilsa undan harakat val 2 va chervyak 3 orqali sektor 4 ga uzatiladi g’2-rasmg’. Sektor 4 dan harakat soshka 5ga, sung buylama rul tortkisi 6ga va burish richagi 7 orqali burish tsapfalari 13 va 14 ga utib,boshqaruvchi g’ildiraklarga yetkaziladi. Rul mexanizmi chervyak 3 va sektor 4 dan iborat. Avtomobillarda asosan globoidli chervyak-rolik, silindrik chervyak-sektor hamda vint-gayka-sektor tipidagi rul mexanizmlari ishlatiladi Ulardan globoidli chervyak-rolik rul mexanizmlari eng ko’p tarkalgan bulib, Gorьkiy avtomobilь zavodining yengil va yuk mashinalarida qo’llaniladi,shu jumladan GAZ-53A avtomobilida ham kullanilgan. 142