Toshkent davlat agrar untversiteti

15.3 -jadval.
Yong‘inning  tarqalish  ehtimoli
Binolar orasidagi masofa, m
0
5
10 15 20 30 40 50 70 90
Yong‘inning tarqalish ehtimoli, 
foiz
10 87 66 47 27 23 9
3
2
0
Obyektni o‘rab turuvchi qurilishlaming xususiyatini inobatga olish 
lozim. Ya’ni, shu obyektning yaqinida xavfli korxonalaming boiishi 
bu  obyektda  vujudga  kelgan  favqulodda  holatning  oqibatlarini 
m aium   darajada kuchaytirishi  mumkin.
Texnogen  sharoitning  o‘ziga  xosligini  mukammal  o‘rganish 
lozim,  uskunaning  portlab  ketish  ehtimolini  baholash  (masalan, 
yuqori bosim ostida ishlaydigan idishlar), yong‘in kelib chiqishining 
asosiy sabablari, jarayonda qattiq ta’sir qiluvchi zaharli va radioaktiv 
moddalami ishlatish miqdorini ham hisobga olish lozim. Favqulodda 
holatda  obyektning  barqarorligini  oshirish  uchun  jarayonni 
o‘zgartirish mumkinligini ko‘rib chiqish zarur, ya’ni ishlab chiqarish 
quvvatini  pasaytirish,  uni  boshqa  mahsulot  ishlab  chiqarishga 
o‘tkazish lozim.  Shuningdek,  favqulodda holatda ishlab chiqarishni 
avariyasiz va tez to‘xtatish usullarini  ishlab chiqish zarur.
Endi eng muhim texnik sistemalar va obyektlaming ishlab turish 
barqarorligini oshirish  yoilarini  ko‘rib  chiqamiz.
Suv  t a ’m inoti  sistem asi  bir-biridan  ancha  m asofaga 
uzoqlashtiriladigan  bino  va  inshootlarning  yirik  kompleksini
186

---

ifodalaydi.  Odatda,  favqulodda  holatlarda  bu  sistemaning  hamma 
elementlari  bir vaqtning o ‘zida  ishdan chiqarilishi mumkin emas.
Suvta’minoti sistemasini loyihalash vaqtida favqulodda holatlarda 
ulaming  himoyalanish  choralarini  inobatga olib  qo‘yish  shart.  Suv 
ta’minoti sistemasining muhim  elementlarini suv sathidan pastroqda 
joylashtirish maqsadga muvofiq, bu ulaming barqarorligini oshiradi. 
Shahar ikki-uchta suv ta’minoti  manbasiga ega boiishi kerak, sanoat 
magistrallari  uchun  (sanoat  suv  ta’minoti)  shahar magistrallaridan 
eng kamida ikki-uch kirim  quvurlari boiishi zarur. Shu sistemalaming 
ta’mirlanishida,  shvinday  im koniyatni  oldindan  inobatga  olib 
q o ‘yishim iz  k e ra k k i,  toki  u la rn i  boshqa  ta ’m inotchilardan 
to‘xtatmasdan va o‘chirm asdan  olib borishga  imkon bersin.
Engmuhimi ifloslangan (oqova) suvlami (kanalizatsiya sistemasi) 
chiqaribtashlaydigan  sistemahisoblanadi. Uning buzilishi natijasida 
kasallik  va  epidemiyalaming  rivojlanishiga  sharoitlar  yaratiladi. 
Obyekt  hududida  o q o v a  suvlarning  to ‘planib  qolishi  avariya- 
qutqaruv  va  tiklash  ishlarini  o fctkazishda  qiyinchiliklar  tug'diradi. 
Kanalizatsiya  sistemasining  barqarorligini  oshirishga  faqat  quvur 
tarm og‘ining  rezervini  yaratish  bilan  erishil.'idi,  bunda  asosiy 
tarmoqda  avariya  bo*lganda  ifloslangan  suvlar  oqizilishi  mumkin. 
Avariya vaqtida oqova suvlarning tofcg ‘ridan-to‘g‘ri suv havzalariga 
chiqaribtashlash sxeirialari ishlab chiqilgan boiishi lozim. Ifloslangan 
suvlami bir joydan ikkinchi joyga ko‘chirishda ishlatiladigan nasoslar, 
mustahkam  elektr ta’m inot manbalari  bilan  komplektlanadi.
Favqulodda  holatning  ayrim  vaziyatlarida  elektr  inshootlari  va 
tarmoqlari  turli  vayronalar  va  shikastlanishlarga  sabab  boiishi 
mumkin.  Ulaming  eng  zaif  qism lari  yer  ustidagi  inshootlar 
(elektrostantsiyalar.  podstantsiyalar,  transformator  stantsiyalari), 
shuningdek havo  elektruzatuvchi tarmoqlari  hisoblanadi.
Hozirgi  zamon  y ir ik   energosistem alarda  turli  avtomatik 
moslamalarinshootlari, butunlay sistemaning ishlashini saqlab qolgan 
holda,  amaliy jihatdan  bir  zumda  shikastlangan  elektr  manbalarini 
o 'chirib  q o lish i  mumkin.___________________________________
Elektr  ta ’minoti  sistem asining  barqarorligini  oshirish  uchun 
birinchi  navbatda  havo  elektr uzatish  tarmoqlarini  kabel  (yer  osti) 
tarmoqlariga almashtirish maqsadga muvofiqdir. rezerv tarmoqlarini 
iste’molchilar  bilan  ta'm inlashda  obyektlaming  avtomatik  rezerv 
elektrta’ininot  manbasini  nazarda  tutmoq  lozim  (qo‘zg‘aluvchi 
elektrogenerator).

---

Yana bir muhim jihat