Toshkent davlat agrar untversiteti

gazta’minot sistemasining barqarorligini 
ta’minlashdir. 
Uning  buzilishi  yoki  shikastlanishi  yong‘inlar  va 
portlashlar  sodir bo4lish  mumkinligiga  olib kelishi  hamda gazning 
atrof-muhitga  tarqalishi  avariya-qutqaiw  va  tiklash  ishlarini  olib 
borishga bir munclia qiyinchilik  ko‘rsatadi.
G az  ta’minoti  sistemasining  barqarorligini  oshirish  maqsadida 
quyidagi asosiy tadbirlami bajarish lozim: yer osti aylanma gaz quvurlari 
(basseynlar) qurish;  qurilmalardan  foydalanish,  (bu  gaz  quvurlarida 
b o s im   kamayib  ketganda  uskunalaming  ishlash  imkoniyatini 
ta’minlaydi);  korxonalarda  alternativ  yoqilg‘i  turini  (ko‘mir,  mazut) 
qo‘shimchasini  yaratish;  obyektlami gaz  bilan ta’minlashni  bir necha 
(gaz  quvurlari) manbalardan tashkil qilish;  yuqori  bosimdagi gazning 
yer ostida saqlanishini ta’minlanishini barpoqilish; aylanma gaz ta’minot 
sistem alarida,  taqsimlash  tarmoqlarida  o‘rnatilgan  o ‘chirish 
moslamalaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Favqulodda vaziyat natijasida,  aholi yashovchi  punktlarda  yoki 
korxonalarda issiqlik ta’minoti sistemasi jiddiy shikastlangan boiishi 
mumJdn, bu ulaming normal ishlashiga jiddiy qiyinchilik tug‘diradi. 
Shunday qilib, issiq suv yoki pami yofcnaltiruvchi quvurlaming vayron 
b o iis h i  va  ulami  suv  ostida  qolishi  bu  avariyani  to‘xtatishga  va 
y o ‘qotishga  qiyinchilik  ko‘rsatadi.  Issiqlik  bilan  ta ’minlash 
sistemasining  eng zaif elementlari -   issiqlik  energiyasini  beruvchi 
m arkaz  va  tuman korxonalari hisoblanadi.  Issiqlik  tamioqlarining 
ichki  uskunalari barqarorligini oshirishning asosiy usullari biri-birini 
takrorlashdir.  Shuningdek,  issiqlik  tarmoqlarining  shikastlangan 
uchastkalarini,  iste’molchilaming  issiqlik  bilan  ta’minotini  ritmni 
buzmagan holda o‘chirib qo‘yish hamda issiqlik ta’minotining rezerv' 
sistemasini barpo qilish uning barqarorligini  ta’minlaydi.
H a r xil turdagikelib chiqadigan portlashlar toiqin zarbining (gaz 
quvurlarining  avariyasi,  harbiy  harakatlar)  natijasida  yer  osti 
kommunikatsiyalari  shu jumladan,  yer osti  yoiaklari  va  transport 
inshootlari  (estakadalar,  ko‘prik  yoilari,  ko6priklar  va  boshqalar) 
jid d iy   shikatslanishi  mumkin.  Har  xil  ko‘prik  inshootlarining 
buzilishini  ko‘pincha  yon  toiqin  zarbi keltirib  chiqaradi.  Bunday 
inshootlar o‘ta xavfli suv >oizidan (daryo,  suv havzasi) qaytgan zarb 
to iq in la rin in g   ta ’siri  hisoblanadi.  Zarb  to iq in in in g   yer  osti 
inshootlariga  (kollektorlarga)  ta ’sir  qilishi  ulaming  buzilishlariga
188

---

olib  kelishi  mumkin.  Bu  hollarda  eng  katta  xavf issiq  suv  va  par 
o‘tuvchi hamda gaz quvurlaming vayrona  boiishidir.
Ko‘rib  chiqilayotgan  inshootlam ing  zarb  to iq in   ta’siridan 
barqarorligini  oshirishning  asosiy  vositalari  konstruksiyalaming 
mustahkamligi va qattiqligi hisoblanadi. Favqulodda holat vaziyatida 
asosiy  e’tibomi  omborxonalami  va  mahsulot  saqlaydigan joylami, 
yong‘indan va portlashdan xavfli mahsulotlar saqlanadigan joylaming 
barqarorligini ta’minlashga qaratish lozim. Bunga erishish maqsadida 
qayd  etilgan  moddalami  yer ustki  omborxonalardan  yer  ostkilariga 
ko‘chirish, eng kam miqdorda zaharli, yong‘indan va portlashdan xavfli 
moddalami saqlash hamda bu moddalami to‘xtatmasdan obyektlarga 
omborxonani  chetlab  foydalanishga  berish  (gildirakdan  ishga) 
tadbirlarini bajarish lozim.  Favqulodda holatda obyektlaming ishlash 
barqarorligini  oshirish  uchun  e ’tibomi  ishchi  va  xizmatchilaming 
himoyasiga qaratish lozim.  Shuning uchun obyektlarda pana xonalar 
va  yashirinish  hamda  xodimlami  himoyalash  uchun  moijallangan 
joylar quriladi,  obyektdagi  ishchi  va  xizmatchilami  ogohlantiruvchi 
sistemalar  o‘matiladi  va  doimiy  tayyorgarlikda  ushlab  turiladi,  shu 
bilan  birga favqulodda holatda obyekt yaqinida yashovchi aholi ham 
ogohlantiriladi.  Favqulodda  holat  vujudga  kelsa,  obyektga  xizmat 
qiluvchi  xodimlar  uning  ishlash  tartibini  bilishlari  hamda  yong‘in 
manbalarini  bartaraf qilish  bo‘yicha  aniq  ishlami  bajarish yuzasidan 
kerakli ma’lumotlarga ega  boiishi kerak.