Тошкент давлат аграр университети

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-расм. Машинанинг хизмат муддатларида конструктив элементлар 
яроқлиликларининг ўзгариши ва уларнинг жами ейилиш графиклари: 
1,2 ва 3а-конструктив элементлар яроқлилигининг ўзгариши; б-КЭ жами ейилиши. 
Машиналардаги шикастликларнинг олдини олишда республикамиз 
агросаноат мажмуасида (АСМ) режали-олдини олиш ТХК ва Т тизими 
мавжуд. Бу тизим ўз ичига: кунлик техник қаров (КТҚ); даврий техник 
хизмат кўрсатишлар (1-ТХК, 2-ТХК, 3- ТХК) ни, ўртача таъмирлаш (фақат 
автомобиллар учун), жорий ва капитал таъмирлаш ишларини қамраб олган. 
Мақбул таъмирлаш циклини қуришда қуйидагича қиймат ўзаро 
каррали ва тўлиқ сонга тенг бўлиши талаб қилинади: 

---

108 
Р
i
Т
ц
/t
i
, min, (5) 
бу ерда Т
ц
-анча мураккаб бўлган иккита таъмирлашлар оралиғидаги
машинанинг ишлаш вақти; 
t
i
–мазкур гуруҳдаги деталнинг уни алмаштиришга қадарги ўртача 
хизмат муддати (ресурс). 
Таъмирлаш циклидаги ТХК ва Т ишларининг такрорланувчанлик 
даражасини қуйидагича аниқлаймиз:
i
n
i
ц
n
t
Т
N
1
, (6) 
бу ерда n
i
-ўртача хизмат муддатига тенг деталлар сони. 
Ифода (5) билан аниқланган қиймат қанчалик кам бўлса 
таққосланаѐтган машиналар таркибидаги бирикмаларнинг ресурси шунча 
баланд ҳисобланади. Уни яхшилашга қаратилган ишлар ТХК ва Т 
тадбирларининг самарадорлигини, ҳамда таъмирлаш циклининг мақбул 
структурасини тавсифлайди.
Машиналарда жисмоний ва маънавий ейилиш шакллари мавжуд. 
Жисмоний ейилиш ашѐвий аста-секин ѐки тўсатдан емирилиш натижасидир. 
Жисмоний ейилиш шакли фойдаланиш жараѐнида содир бўлади-жисмоний 
ейилишнинг иккинчи шакли эса ҳаракатсиз ҳолатда содир бўлади.
Маънавий ейилиш (қарриш) ҳаракатдаги техника нархининг техник 
тараққиѐт таъсирида камайишидир. Техника соҳасидаги маънавий 
ейилишнинг иккита шакли мавжуд: биринчиси, ҳаракатдаги машина 
нархининг арзонлашган худди шу русумдаги янги техниканинг ишлаб 
чиқаришлиги билан боғлиқ. Иккинчи шакли эса ҳаракатдаги техниканинг 
конструктив томондан анча такомиллашган (унумдорлиги анча баланд 
бўлган) машинанинг ишлаб чиқаришга кириб келиши натижасида 
ҳаракатдаги нархнинг пасайишидир. 
Маънавий ейилиш мезонини қуйидагича баҳолашимиз мумкин: 

Q
Qк
Q
т
 , (7) 
бу ерда Q-машинанинг дастлабки нархи, сўм;
Q
қ
-мавжуд, ананавий машиналарнинг баъзи агрегат, узел ѐки КЭ-
ларини такомиллаштириш натижасида нархи пасайтирилган (арзонлашган) 
қайта ишлаб чиқарилаѐтган янги техника нархи, сўм. 

---

109