Тошкент давлат аграр университети

4-расм. Рўйхатдан чиқарилгунга қадарги ресурси. (муддат чоғида 
таъмирбоп КЭ-ларнинг актив ресурсининг интенсив суръатда 
пасайишини) теккислаш методлари. 

---

111 
Мижозларни кўпчилик ҳолларда қолдиқ яроқлилигини таъмирлашгача 
ва таъмирлашдан кейин яроқлиликнинг бир хилда пасайишини таъминловчи 
харажатлар ҳажмини қизиқтиради. Бу харажатлар ҳажми аниқлашда
4-расмдан фойдаланамиз. Бунинг учун абцисса ўқига бирор масштабда КЭ-
нинг таъмиргача ва ундан кейинги ресурсини (муддатини) ажратиб қўямиз, 
КЭ бир маротабагина таъмирланади деб фараз қиламиз ва I-I га тенг вертикал 
чизиқ ўтказамиз (4,а-расм).
Сўнгра ордината ўқига янги КЭ-нинг яроқлилигини Е
i
қийматини 
қўямиз (ѐки тегишли масштабда айнан шу конструктив элементнинг нархини 
Q
i 
қўямиз). Конструктив элементнинг дастлабки хомаки ашѐсига тегишли 
харажатларни дастлабки ишлов бериш харажатларидан (а-1 га тенг) ажратиб 
турувчи “а” нуқтани қўямиз. (0-а кесимга тенг ордината, Е
i 
нинг паст қисми). 
Кўпчилик деталлар учун Е
i
ординатасининг бу кесимларини хомаки 
маҳсулот учун 0,85-0,9 каби, унга ишлов бериш учун эса 0,10-0,15 каби қабул 
қилиш тавсия этилади. Абцисса ўқидаги 1 ва 2 нуқталарни ордината ўқидаги 
1 ва а нуќталар билан тегишли равишда бирлаштирамиз. 1 -1 чизиғи КЭ- 
таъмирбоплигидан қатъий назар яроқсизга чиқариладиган, таъмирламаган 
ҳолатда яроқлилигининг интенсив равишда пасайишини тавсифлайди.
 
Бу чизиқнинг (пунктирли) егилиш бурчаги бундай КЭ-нинг 
таъмирлашдан кейинги яроқлилигининг интенсив тарзда пасайиш суръати 
чегарасини тавсифлайди. Шунинг учун, агар абцисса ўқидаги 2-чи нуқтадан 
1-1 чизиққа параллел 2-2 чизиғини ўтказсак, у ҳолда I-I вертикали билан 2-чи 
нуқта хомаки маҳсулотга сарфланган маблағга тегишли бўлган ўша элемент 
учун харажат чегарасини аниқлайди, яъни бу чегаравий харажатлар КЭ-ни 
янгисига 
алмаштиришдан 
кўра 
уни 
ҳали 
таъмирлаш 
мақсадга 
мувофиқроқлигини кўрсатади.
Ёрдамчи графикни кўришдан (3-расмга қаралсин) кўринишича, “2-а” 
чизиғининг I-I вертикал билан кесишган 3-чи нуқта қийматини аниқлайди, 
шунга кўра бундай КЭ-таъмирбоп ҳисобланади.
Агар маблағ сифатидаги таъмирлаш харажатлари ўша ординатадаги 
кесимда ѐтадиган бўлса, таъмирлаш ишлари рентабелли (самарали), акс 
ҳолда-норентабелли ҳисобланади.
3-чи нуқтадан ордината ўқини кесишгунга қадар ўтказилган абсцисса 
ўқига параллел бўлган 3-3 чизиғини ўтказиб ва 1-3 ва 5-2 нуқталарни 
бирлаштириб 
улар 
қўйиқ 
чизиқда 
кўрсатилган, 
бир 
маротаба 
таъмирланадиган таъмирбоп КЭ-нинг (таъмирга қадарги) яроқлилигининг 
ўзгаришини топамиз.
А.И. Селивинов ва Ю.Н.Артемьевлар томонидан кўп маротаба 
таъмирланадиган КЭ-нинг актив яроқлилигининг пасайишини теккислаш 
(корректировка қилиш) нинг график услублари кенг ѐритилган. Уларни 
талаблар томонидан мустақил ўрганишларини тавсия этамиз.
Уларни таҳлил қилиш асосида қуйидаги талабларга эътибор 
қаратилишини мақсадга мувофиқ деб ҳисоблаймиз: 

---

112 
1. Ҳар қандай конструктив элементнинг ишлаш қобилиятини 
аниқловчи янгиланган параметрлари уларни таъмирлаш ва тиклаш жараѐнида 
балласт ишларининг мумкин қадар кам бўлишини таъминлаш.
2. КЭ-лар таъмирланганларидан сўнг узоқ муддат ишлай олишига 
эришиш.
3. Кўп маротаба таъмирлаш ва тиклаш ишларига сарфланадиган 
харажатлар ҳажмини камайтириш.