Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

Kimyoviy tolalarga
esa insonning aralashuvi asosida turli kimyoviy va fizikaviy 
usullar ta`sirida hosil bo’lgan tolalar kiradi. 
O’z xususiyatiga ko’ra tabiiy tolalar organik va noorganik tolalarga bo’linadi. 
Tabiiy organik tolalar ham o’z navbatida 2 ga bo’linadi: 1. o’simlikda hosil bo’lishi; 
2. hayvonlarda hosil bo’lishi. 
Tola o’simliklarda hosil bo’lishiga qarab bir nechta guruhchalarga bo’linadi: ya`ni 
o’simlikning qaysi qismida etilgan-urug`, meva, shox, barg; 

---

Kapop-tekstil tolasidan biri bo’lib 40 mikron diametrga ega. Uzilish kuchi 1,5-2 gr. 
U yigiruvga yaroqsiz. Uni faqat uy jihozlaridan divan va boshqa mebellarning yumshoq 
qismlarini yopishga ishlatiladi. 
SHoxdan olinadigan tolalar-kenafdan, jutdan va boshqa xil texnik o’simliklardan 
olinadigan tola turlaridir.
Sun`iy tolalar - sun`iy organik tolani tayyorlash uchun har xil xom-ashyolardan 
foydalaniladi: paxta puxi, daraxtlarning har xil qisimlari, ko’mir smolasi, har xil kimyoviy 
moddalar, er yong`oq oqsili va boshqa tabiiy gazlar ishlatiladi. Sun`iy organik tolalar 
ichida eng ko’p ishlatiladigani viskozli, azotli, atsetat, va boshqalar. Ular tsellyuloza 
(yuqori uglevodlardan) tayyorlanadilar. Hayvonlardan olinadigan sun`iy tolalarda protein 
kabi yuqori birikmali kimyoviy moddalar bo’ladi. Sun`iy tolalardan yarim efirlilarni 
ta`kidlab o’tish joizdir. Ulardan olinadigan mahsulotlar hammaga tanish (lavsan va boshq). 
Sun`iy noorganik tolalardan ya`ni, kremniydan olinadigan qotishmalar-shisha va kvartsli 
(kremniy va metallarning qotishmalari). 
Bunday tolalardan yana biri «shlak» dir. U metallar qotishmasi bo’lib (mis va 
alyuminiylar) kiradi. 
Tolaning tuzilishi va kimyoviy tarkibi hamma tola ashyolari: tabiiy, sun`iy va 
boshqalar yuqori molekulali birikmalardir. Ular juda yuqori molekulyar og`irliklarda 
tavsiflanadi (10000 dan bir necha milliongacha). Kichik molekulali bu yuqori molekulali 
birikmalar qiyin eritilib kamdan kam kimyoviy moddalar ularni erita oladi. Eritilgan holda 
ham ularning yopishqoqlik darajasi juda yuqori bo’ladi. 
Ularning ko’plari organik birikmalar bo’lib bir biri bilan molekulyar bog`lanish 
hosil qilgan. Ular o’z navbatida ketma-ket takrorlanishlardan iboratdir. Bu takrorlar 
elementar bog`lar deyiladi. Orasidagi bog` ularning valentligiga bog`liq. Agarda har bir 
takrorni A bilan belgilasak ularning makromolekulalari N=A-A...........A lineyli ip 
shaklidagi makromolekulani tashkil etadi.