Toshkent davlat agrar universiteti termiz filiali qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash, qayta ishlash va mexanizasiya kafedrasi

2. Paxta tolasining to’qimachilik sanoatidagi o’rni. 
Ma`lumki g`o’za asosan 
tolasi uchun ekiladi. Dunyo miqyosida bugungi kunga kelib paxta tolasiga bo’lgan talab 
oshib bormoqda. Fan va texnikaning rivojlanishi tufayli paxta tolasiga o’xshash turli xil 
tolalar ham ishlab chiqilmoqda. Lekin bunday tolalar sun`iy bo’lganligi sababli undan 
to’qiladigan kiyim-kechak mahsulotlari inson organizmiga salbiy ta`sir ko’rsatadi. 
Kiyimda elektr zaryadlari hosil qiladi hamda terining nafas olishini qiyinlashtiriadi. 
Issiqda isib, sovuqda o’ta sovub organizmga noxushlik keltiradi. 
Tabiiy holdagi paxta tolasi esa kiyim-kechak uchun hom-ashyo va boshqa 
maqsadlar uchun ham bemalol foydalanaverish mumkin bo’lgan gigiena va meditsina 
tomonidan foydali, shu bilan birga universal mahsulot hisoblanadi. G`o’za o’simligi inson 
ehtiyojiga xizmat qila boshlagandan buyon undan tayyorlangan mahsulotga talab tobora 
oshib bormoqda. Tolaning pishiq bo’lishi uning bir qancha texnologik xususiyatlarining 
sifatli bo’lishiga bog`liq. 
Hukumatimiz paxta tolasining qimmatbaho mahsulot ekanligini hisobga olib, 
respublikamizda paxtachilikni rivojlantirishga katta e`tibor berib kelmoqda. Keyingi 
yillarda selektsionerlar tomonidan oldingi navlardan ancha farq qiladigan yangi kompleks 
navlar yaratilmoqda. Ular boshqa ko’rsatgichlari bilan birga tolasining yuqori texnologik 
xususiyatlarga ega ekanligi bilan ham ajralib turadi. 
Paxtadan to’qilgan gazlamaning sifatli bo’lishi, birinchi navbatda tolaning muayyan 
darajada moslashgan texnologik xususiyatlariga, ya`ni uning uzunligiga, pishiqligiga, 
ingichkaligiga, nisbiy uzilish uzunligiga bog`liq. Tola qanchalik ingichka, pishiq va uzun 
bo’lsa, shunchalik qimmatli bo’ladi, undan eng yaxshi gazlamalar to’qiladi. 
Paxta tolasidan turli xil mahsulot olinishini ko’zda tutgan holda tekstil sanoati tolaga 
va undan olinadigan mahsulotga bir qancha talablar qo’ygan. Tekstil sanoati o’z rejasiga 
binoan tolaga sifat ko’rsatgichlari bo’yicha buyurtma beradi. 

---

Etishtirilayotgan paxta tolasi sifatli jihatdan to’qqizta tipga ajratiladi. Har bir tip 
uchun alohida uzilish va shtapel uzunligi ko’rsatkichlari belgilangan. Bu ikki ko’rsatgich 
tolani tiplarga ajratishda asosiy belgi hisoblanadi. Bundan tashqari har bir tola tipiga 
qalinligi (metrik nomeri) va uzulish kuchi ko’rsatkichlari mos kelishi kerak. 
Dastlabki 5 ta (1
a
,1
v
,1,2,3) tipdagi tola g`o’zaning G. barbadense turidan olinadigan 
bo’lib, undan etishtiriladigan navlar ingichka tolali g`o’za turiga kiradi. Qolgan 4 ta 
(4,5,6,7) tip tola esa o’rta tolali G.hirsytym g`o’za turiga mansub. 
Hozirgi extiyojlarning 60-65% V-tipdagi tola hisobidan ta`minlanmoqda. Bu 
to’qimachilik sanoatida foydalandigan aossiy tola tipidir IV- tipdagi tolaning ishlatilishi 
hossasi 20-25% ni tashkil etadi.